Khái niệm quản trị hợp tác xã

2.1.1. Khái niệm quản trị hợp tác xã Để tồn tại và phát triển thì tổ chức, cá nhân phải hợp tác cùng nhau nâng cao năng lực cạnh tranh bằng cách khai thác, sử dụng nguồn lực bên trong và bên ngoài tạo ra những sản phẩm, dịch vụ nhằm thoả mãn tốt nhất các yêu cầu của khách hàng và cải tiến vị trí so với các đối thủ cạnh tranh trên thị trường. Trong hoạt động sản xuất kinh doanh, hợp tác kinh tế là  quan hệ kinh tế tự nguyện, phối hợp, hỗ trợ giúp đỡ lẫn nhau giữa các chủ thể kinh tế, kết hợp sức mạnh của từng thành viên với ưu thế sức mạnh tập thể giải quyết tốt hơn những vấn đề của sản xuất, kinh doanh và đời sống kinh tế, nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và lợi ích của mỗi thành viên. Hợp tác là thuộc tính tự nhiên của con người, và hợp tác tồn tại song song với cạnh tranh và góp phần thúc đẩy xã hội loài người phát triển, mục tiêu của hợp tác trong hoạt động sản xuất kinh doanh nhằm đạt hiệu quả kinh tế cao hơn so với sản xuất kinh doanh đơn lẻ. Các Mác và Ăngghen thấy rằng để có thể đứng vững được, những người sản xuất nhỏ cần phải hợp sức, hợp vốn với nhau dưới hình thức tổ chức HTX. Mục tiêu của các HTX không phải vì lợi nhuận mà là vì sự hỗ trợ, giúp đỡ lẫn nhau để có thể cạnh tranh với tư bản lớn. Các HTX đã chứng tỏ sức sống của mình trong nền kinh tế tự do cạnh tranh. Cuộc khủng hoảng kinh tế vào cuối thế kỷ XIX gây nên tình trạng hạ giá nông sản ở khắp nơi, tuy nhiên, các HTX không những không bị tan rã mà lại còn phát triển mạnh ở các nước phụ thuộc vào sự trao đổi quốc tế. Ăngghen cho rằng: "Trong bước quá độ lên nền kinh tế cộng sản chủ nghĩa đầy đủ, chúng ta sẽ phải áp dụng trên quy mô lớn nền sản xuất HTX với tính cách là một khâu trung gian - điều đó Mác và tôi không bao giờ hoài nghi cả".Mác và Ăngghen thấy được tiềm năng XHCN của phong trào HTX sẽ được phát huy dưới chính quyền của nhân dân, do giai cấp công nhân lãnh đạo, dưới sự tác động của quan hệ sản xuất XHCN (chế độ công hữu về ruộng đất và các tư liệu sản  xuất  cơ bản khác). Trong điều kiện ấy, hợp tác sẽ là con đường giản đơn nhất, dễ dàng nhất, dễ tiếp thu nhất đối với nông dân nói riêng và đối với những người sản xuất nhỏ nói chung. Mặt khác, kinh tế HTX là dòng kinh tế mang tính chất nhân đạo, đối lập với mặt phi nhân, phi văn hoá của thị trường tư bản. Mục tiêu của HTX không phải vì lợi nhuận tối đa mà vì sự hỗ trợ, giúp đỡ lẫn nhau giữa các  thành viên tham gia hợp tác, những người quản lý điều hành HTX không phải vì có nhiều vốn góp mà vì sự tín nhiệm của các thành viên, mọi người tham  gia hợp tác xã đều có quyền hạn ngang nhau, không phụ thuộc vào vốn góp nhiều hay ít. Chính vì vậy, HTX là mô hình mà Mác và Ăngghen khuyến  khích mở rộng dưới chủ nghĩa tư bản. Trong tác phẩm Bàn về chế độ hợp tác xã, Lênin đặc biệt quan tâm đến chế độ HTX trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội. Lênin nhấn mạnh, bản chất của HTX là hợp tác có ý nghĩa xã hội chủ nghĩa. Chế độ HTX góp phần kết hợp được lợi ích tư nhân, lợi ích thương nghiệp tư nhân đi đôi với việc kiểm tra, kiểm soát các lợi ích đó. Ông cho rằng chế độ HTX hoàn toàn đồng nhất với chủ nghĩa xã hội; HTX phải dựa trên cơ sở tự nguyện, sự tham gia tự giác của quần chúng nhân dân và dựa trên lợi ích thiết thực từ việc tham gia HTX.Chủ tịch Hồ Chí Minh ngay từ rất sớm đã nhận thức rất rõ ràng về vai trò của HTX trong phát triển kinh tế- xã hội và đã đề cập trong tác phẩm “Đường kách mệnh” viết vào năm 1927. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Hợp tác xã là "góp gạo thổi cơm chung" cho khỏi hao của, tốn công, lại có nhiều phần vui vẻ. Trước khi nói rõ những hợp tác ấy là thế nào, chúng ta phải biết rằng: Hợp tác xã khác hội buôn, vì hội buôn lợi riêng, hợp tác xã lợi chung.Hợp tác xã tuy là để giúp đỡ nhau, nhưng không giống các hội từ thiện. Vì các hội ấy có tiêu đi mà không làm ra, và giúp đỡ bất kỳ ai nhưng có ý bố thí, hợp tác xã có tiêu đi, có làm ra, chỉ giúp cho người trong hội, nhưng giúp một cách bình đẳng, một cách "kách mệnh" ai cũng giúp mà ai cũng bị giúp. Hợp tác xã chỉ có hội viên mới được hưởng lợi, chỉ có hội viên mới có quyền, nhưng những việc kỹ thuật như tính toán, xem hàng hoá, cầm máy ... thì có phép mướn người ngoài. Đã vào hội thì bất kỳ góp nhiều góp ít, vào trước vào sau, ai cũng bình đẳng như nhau”.  Nhận thức tầm quan trọng của HTX, Chiến lược phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã giai đoạn 2021-2030 đã xác định quan điểm phát triển như sau: “Kinh tế tập thể mà nòng cốt là HTX là một trong bốn thành phần kinh tế quan trọng trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, kinh tế tập thể không ngừng được củng cố, phát triển, góp phần phát triển nhanh và bền vững trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa”Lý thuyết chi phí giao dịch cho rằng khi thành viên sản xuất kinh doanh trong công ty thì sẽ giảm được chi phí giao dịch và nhiệm vụ của công ty phải thực hiện việc sản xuất kinh doanh với chi phí thấp hơn. Đây cũng là lý do công ty được thành lập và tồn tại. Áp dụng lý thuyết chi phí giao dịch vào HTX, kết quả cho thấy HTX xuất hiện khi nó tiết kiệm chi phí giao dịch. Ngoài ra, các hoạt động kinh tế với chi phí giao dịch cao khi đưa vào HTX có thể tiết kiệm chi phí và giảm rủi ro cho thành viên. Đặc biệt, đối với sản xuất các sản phẩm nông nghiệp dễ hư hỏng, thời gian bảo quản ngắn, chi phí vận chuyển cao. Tác giả Porter và Scully định nghĩa: “HTX là các tổ chức đóng cửa tự nguyện trong đó thành viên kiểm soát, quyết định và chịu rủi ro và quản lý thông qua người quản lý, là người đại diện cho lợi ích của thành viên” . Tác giả Le Vay cho rằng: “HTX là một hiệp hội của những người (cá nhân hoặc tổ chức) làm việc cùng nhau để đạt được các mục tiêu thương mại nhất định”. Ba đặc điểm phổ biến nhất trong hầu hết các định nghĩa HTX gồm hợp tác là một hoạt động kinh tế; được tiến hành đáp ứng nhu cầu của thành viên; được sở hữu và kiểm soát bởi các thành viên. Liên minh HTX quốc tế (ICA) định nghĩa: “HTX là một hiệp hội tự trị của những người đoàn kết tự nguyện để đáp ứng kinh tế, xã hội và văn hóa, nhu cầu và nguyện vọng chung của họ thông qua một doanh nghiệp thuộc sở hữu chung và được kiểm soát dân chủ lượng; tiếp cận thị trường cạnh tranh; có được các sản phẩm và dịch vụ cần thiết trên cơ sở giảm chi phí và quản lý rủi ro”. Trong bản khuyến nghị phát triển HTX của Tổ chức lao động quốc tế (ILO) được thông qua tại kỳ hợp thứ 90, diễn ra và tháng 6 năm 2002 tại Geneve – Thụy Sỹ định nghĩa về HTX như sau: “HTX là một tổ chức tự chủ của những người tình nguyện liên kết lại với nhau nhằm thỏa mãn những nhu cầu và mong muốn về kinh tế, văn hóa và xã hội thông qua việc thành lập một doanh nghiệp sở hữu tập thể, góp vốn bình đẳng, chấp nhận việc chia sẽ lợi ích và rủi ro, với sự tham gia tích cực của các thành viên trong điều hành và quản lý dân chủ".  Theo Ủy ban Châu Âu: “HTX là tự do hợp tác và rút vốn; không chuyển nhượng quyền của thành viên; mô hình dân chủ cho phép mỗi thành viên có quyền biểu quyết; phân phối lợi nhuận thường giới hạn và không theo tỷ lệ vốn góp; quyền sở hữu giới hạn theo vốn HTX; theo đuổi một số mục tiêu nhất định của thành viên hơn là tối đa hóa lợi nhuận”. Theo Bộ Nông nghiệp Hoa kỳ: “HTX là một tổ chức kinh doanh được sở hữu và quản lý bởi người sử dụng và phân phối lợi nhuận trên cơ sở sử dụng”.Liên minh HTX quốc tế (International Cooperatives Alliance - ICA) và các tổ chức quốc tế cũng như các quốc gia đưa ra khái niệm chung: “HTX là tổ chức kinh tế do các thành viên cùng hợp tác với nhau trong hoạt động sản xuất kinh doanh nhằm mang lại lợi ích cho thành viên và được các thành viên cùng nhau quản lý một cách dân chủ” một cách dân chủ bởi các thành viên và giới hạn phân chia lợi nhuận trên vốn của thành viên. HTX như một loại hình kinh doanh đặc biệt phục vụ thành viên, người vừa là chủ sở hữu vừa là người sử dụng dịch vụ của HTX.  Vụ HTX - Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng: “HTX là tổ chức tập hợp của cá nhân con người (chứ không phải vốn) cùng với hoạt động kinh tế của riêng từng cá nhân, trong đó bao gồm cả hoạt động tiêu thụ/tiêu dùng sản phẩm, dịch vụ. Hoạt động kinh tế của các xã viên có rất nhiều nhu cầu khác nhau. Nhưng các xã viên HTX phải có nhu cầu chung trong hoạt động kinh tế của mình thì mới có thể tập hợp nhau trong HTX. Do vậy, hoạt động kinh tế của các xã viên thường giống nhau, hoặc trong cùng một ngành, nghề nhất định. HTX không phục vụ hết thảy nhu cầu của các xã viên, mà chỉ đáp ứng nhu cầu chung thôi, mà chúng có ý nghĩa quan trọng về hiệu quả kinh tế có thể được đáp ứng tốt hơn thông qua HTX (tức hợp tác giữa các xã viên với nhau) hơn là từng xã viên thực hiện một cách riêng lẻ. HTX có thể phát huy lợi thế và tiềm năng không chỉ trong lĩnh vực kinh tế, mà cả trong lĩnh vực xã hội, văn hoá mà ở đó và trong bất cứ lĩnh vực nào xuất hiện nhu cầu chung của các xã viên. HTX không phải là tổ chức xã hội mà chỉ mang tính chất xã hội, càng không phải tổ chức từ thiện, mà là tổ chức kinh tế đặc biệt thúc đẩy “hợp tác” trong cộng đồng xã viên HTX nhằm đáp ứng một cách hiệu quả nhu cầu chung trong hoạt động kinh tế và nhu cầu xã hội, văn hoá của xã viên, trước hết mang lại lợi ích kinh tế cho xã viên” .Tác giả Lê Mạnh Hùng cho rằng: “Bản chất HTX là một mô hình kinh tế đặc thù, tự chủ, tự chịu trách nhiệm, có vốn, quỹ và tài sản chung, có cơ cấu tổ chức chặt chẽ, có tư cách pháp nhân. Các loại hình HTX đều được thành lập trên tinh thần tự nguyện, tự trợ giúp, tự chịu trách nhiệm, dân chủ, bình đẳng, công bằng và đoàn kết của các thành viên tham gia. Mặc dù, HTX cũng là đơn vị kinh doanh, song mục tiêu cơ bản của các xã viên khi thành lập hoặc liên kết thành một HTX là để thực hiện những hoạt động mà từng cá nhân riêng lẻ không thể thực hiện được hoặc thực hiện kém hiệu quả nhằm nâng cao điều kiện kinh tế và xã hội của họ thông qua việc cùng hành động vì quyền lợi của tất cả xã viên chứ không chỉ đơn thuần vì lợi ích của từng cá nhân xã viên”.Tác giả Đỗ Thị Kim Tiên cho rằng: “HTX là tổ chức kinh tế có hoạt động sản xuất kinh doanh nhưng không phải là doanh nghiệp. HTX tồn tại dưới hình thức giản đơn là tổ hợp tác hoặc dưới hình thức HTX hoặc theo quy mô lớn dưới hình thức liên hiệp HTX; đây là tổ chức của những người lao động tụ nguyện lập ra trên cơ sở góp vốn và sức lao động để cùng tham gia hoạt động sản xuất kinh doanh. Trong nền kinh tế thị trường, các HTX cạnh tranh bình đẳng với nhau, cạnh tranh với doanh nghiệp và các cơ sở sản xuất kinh doanh khác. HTX được lập ra nhằm giải quyết nhu cầu, lợi ích kinh tế, văn hóa và xã hội, được xây dựng trên cơ sở các giá trị về sự giúp đỡ lẫn nhau của các thành viên HTX, tự chịu trách nhiệm, dân chủ và công bằng”.Luật HTX năm 2012 định nghĩa “HTX là tổ chức kinh tế tập thể, đồng sở hữu, có tư cách pháp nhân, do ít nhất 07 thành viên tự nguyện thành lập và hợp tác tương trợ lẫn nhau trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, tạo việc làm nhằm đáp ứng nhu cầu chung của thành viên, trên cơ sở tự chủ, tự chịu trách nhiệm, bình đẳng và dân chủ trong quản lý HTX” (Khoản 1 Điều 3 Luật HTX năm 2012). HTX là tổ chức kinh tế có tư cách pháp nhân do các thành viên cùng nhau hợp tác thành lập trên cơ sở các thành viên có nhu cầu chung trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Nhu cầu chung của thành viên có trước, HTX có sau. HTX và thành viên tạo thành thị trường chung, trước hết là cung ứng sản phẩm, dịch vụ cho nhau nhằm đáp ứng nhu cầu chung của thành viên, sau đó HTX mới cung ứng sản phẩm dịch vụ ra thị trường bên ngoài. Trường hợp các thành viên không có nhu cầu chung nhưng hợp tác với nhau nhằm đem lại lợi nhuận cho HTX sau đó HTX phân phối lợi nhuận cho thành viên theo tỷ lệ góp vốn thì HTX trở thành doanh nghiệp. Nói cách khác, trong HTX lợi ích của thành viên có trước, sau đó mới đến lợi ích HTX. Do HTX được thành lập và hoạt động nhằm đáp ứng nhu cầu chung của thành viên nên tất cả các các vấn đề liên quan đến hoạt động sản xuất kinh doanh của HTX, cũng chính là của thành viên phải được các thành viên bàn bạc và biểu quyết bình đẳng dân chủ mà không biểu quyết theo tỷ lệ vốn góp như doanh nghiệp. HTX tồn tại để phục vụ lợi ích của các thành viên của họ, HTX là một tổ chức được tự nguyện thành lập bởi một nhóm người nhằm thực hiện hợp tác kinh tế và đáp ứng nhu cầu xã hội thông qua việc điều hành một tổ chức kinh tế được thành viên kiểm soát dân chủ sao cho lợi ích đạt được thông qua hợp tác lớn hơn lợi ích đạt được riêng lẻ. HTX là tổ chức kinh tế do các thành viên tự nguyện hợp tác thành lập và quản lý một cách dân chủ nhằm đáp ứng nhu cầu chung về kinh tế, văn hóa và xã hội của thành viên. Thông qua việc hợp tác với các thành viên khác dưới hình thức HTX thì hiệu quả kinh tế của thành viên tăng lên so với không hợp tác. Điểm giống nhau giữa HTX với công ty, tất cả đều là tổ chức kinh tế có tư cách pháp nhân, thành lập trên cơ sở tự nguyện và chịu trách nhiệm hữu hạn. Điểm khác nhau giữa HTX với công ty là (i) Thành viên HTX tham gia HTX nhằm đem lại lợi ích cho thành viên tốt hơn bao gồm lợi ích kinh tế, lợi ích xã hội trong khi nhà đầu tư góp vốn vào công ty nhằm tìm kiếm lợi nhuận (ii) Thành viên HTX vừa là người góp vốn vừa là người sử dụng sản phẩm, dịch vụ của HTX trong khi nhà đầu tư trong công ty chỉ là người góp vốn (iii) Hoạt động sản xuất kinh doanh của HTX nhằm ưu tiên đáp ứng nhu cầu của thành viên sau đó mới cung ứng sản phẩm, dịch vụ của HTX ra thị trường trong khi hoạt động sản xuất kinh doanh của công ty nhằm đáp ứng nhu cầu thị trường (iv) Do HTX là tổ chức kinh tế quản lý dân chủ thành lập nhằm đáp ứng nhu cầu chung của thành viên nên phương thức biểu quyết của thành viên HTX là mỗi thành viên có một phiếu biểu quyết như nhau không phụ thuộc vào chức vụ hay tỷ lệ vốn góp trong khi công ty là loại hình đối vốn nên phương thức biểu quyết của thành viên tương ứng tỷ lệ vốn góp (v) HTX phân phối thu nhập cho thành viên chủ yếu theo mức độ sử dụng sản phẩm, dịch vụ của thành viên với HTX, phần còn lại chia theo tỷ lệ vốn góp (thứ yếu) trong khi công ty phân chia lợi nhuận cho thành viên theo tỷ lệ vốn góp. HTX là tổ chức kinh tế nên hoạt động quản trị là một yêu cầu tất yếu để HTX tồn tại và phát triển. Quản trị bao gồm chủ thể quản trị và đối tượng quản trị nhằm thực hiện các mục tiêu của tổ chức đã đề ra. Chủ thể quản trị bao gồm những người trong tổ chức, được giao quyền và trách nhiệm để quản lý các hoạt động khác nhau nhằm hoàn thành các mục tiêu của tổ chức đề ra. Đối tượng quản trị là những người dưới quyền chịu sự chi phối của chủ thể quản trị. Sự tác động của chủ thể quản trị vào đối tượng quản trị tạo nên môi trường bên trong của tổ chức. Theo tác giả Phạm Thế Tri: “Quản trị là quá trình tác động của chủ thể quản trị vào đối tượng quản trị để phối hợp các hoạt động của nhiều người, nhằm thực hiện mục tiêu của tổ chức. Quản trị chính là hệ thống tác động điều hành của nhà quản trị vào đối tượng quản trị. Quản trị là quá trình phối hợp các hoạt động của nhiều người, của nhiều bộ phận trong một tổ chức. Hoạt động quản trị là hướng vào việc thực hiện mục tiêu của tổ chức đề ra” Theo: Trương Thế MinhLink: Tại đây