Khái quát lịch sử hình thành và phát triển của Cơ quan Cảnh sát điều tra

1.5. Khái quát lịch sử hình thành và phát triển của Cơ quan Cảnh sát điều traLà một trong hai CQĐT của ngành CA nên lịch sử hình thành và phát triển Cơ quan CSĐT quan hệ mật thiết với lịch sử của CQĐT trong CAND. Mặt khác, khi nói đến quá trình hình thành và phát triển của Cơ quan CSĐT thì không thể không nói đến những đơn vị tiền thân của ngành điều tra, góp phần quan trọng vào công tác giữ gìn an ninh trật tự nói chung của ngành Công an.Ngay sau Cách mạng tháng Tám thành công, nhiệm vụ giữ vững chính quyền non trẻ, đập tan bộ máy đàn áp của chế độ cũ và hoạt động phá hoại của bọn đế quốc, phản động, giữ gìn an ninh trật tự đất nước được coi là nhiệm vụ đặc biệt quan trọng của ngành CA. Trong thời kì này, do yêu cầu của cách mạng, mặc dù chức năng cụ thể chưa được phân định rõ, nhưng hoạt động điều tra đã bắt đầu được sơ khởi hình thành. Điều này được chứng minh bằng nội dung Sắc lệnh số 33A do Chủ tịch Chính phủ lâm thời Việt Nam dân chủ cộng hoà (Hồ Chí Minh) ký về thể lệ cho Ty Liêm phóng và Sở Cảnh sátkhi bắt người: “Khi Sở Liêm phóng và Sở Cảnh sát bắt một người nào thì trong 24 giờ phải lập biên bản để thả ngay, hoặc đưa sang Toà án quân sự, hoặc đưa sang Ông Biện lý Toà án tư pháp” [24].Để tăng cường đấu tranh chống bọn phản cách mạng và tội phạm khác, bảo vệ chính quyền, bảo vệ được quyền tự do cá nhân nên Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 40/SL ngày 29/3/1946, Tổ chức Tư pháp Công an được thành lập theo Sắc lệnh số 131/SL ngày 20/7/1946 của Chủ tịch nước Việt Nam dân chủ cộng hoà. Trong Sắc lệnh ghi rõ nhiệm vụ của tổ chức Tư pháp CA truy tầm tất cả các vụ phạm pháp (đại hình, tiểu hình hoặc vi cảnh), sưu tập các tang chứng, bắt giao người phạm pháp cho các Toà án xét xử trong phạm vi pháp luật ấn định. Như vậy, dựa vào Sắc lệnh số 131/SL ngày 20/7/1946 về Tổ chức Tư pháp CA thì đây là tổ chức CQĐT đầu tiên trong lực lượng CA thực hiện nhiệm vụ điều tra theo pháp luật TTHS quy định.Tháng 8/1951, Hội nghị CA toàn quốc lần thứ 6 đã bàn và quán triệt thực hiện Chỉ thị số 05/CT ngày 12/5/1951 của Ban Bí thư “Về nhiệm vụ và tổ chức của Công an”, trong đó đã bàn và quyết định thành lập Phòng Chấp pháp trực thuộc Ty Bảo vệ chính trị trong Nha CA trung ương. Phòng chấp pháp có nhiệm vụ bắt hỏi cung các vụ do thám, phản động quan trọng ở trung ương hay ở địa phương. Tại các tỉnh thì thành lập Tiểu ban chấp pháp trực thuộc Ban bảo vệ chính trị. Như vậy, Phòng Chấp pháp thuộc Ty Bảo vệ chính trị, một mặt thay thế tổ chức Tư pháp CA; mặt khác, không chỉ làm nhiệm vụ điều tra tố tụng, mà còn thực hiện nhiệm vụ điều tra trinh sát. Thực hiện cùng một lúc hai hình thức điều tra (điều tra tố tụng và điều tra trinh sát) có những thuận lợi nhất định như hỗ trợ kịp thời cho nhau trong điều tra tội phạm, tạo điều kiện mở rộng án, truy bắt kịp thời người phạm tội. Tuy nhiên, trong công tác Chấp pháp cũng mắc những khuyết điểm trong việc bắt, tạm giam, tạm giữ người. Để khắc phục những thiếu sót mà Hội nghị CA Toàn quốc lần thứ VII đã rút ra, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 141/SL ngày 16/2/1953 về đổi Nha CA Trung ương thành Thứ Bộ Công an. Tách Phòng Chấp pháp trực thuộc Thứ Bộ Công an. Tại CA Liên khu có Phòng Chấp pháp. Lực lượng làm công tác chấp pháp từ trung ương đến địa phương có hai nhiệm vụ cơ bản:- Thứ nhất, điều tra, lập hồ sơ, đề nghị truy tố vụ phạm tội phản cách mạng và tội hình sự khác.- Thứ hai, quản trị các trại giam (lao cải).Cũng trong năm 1953 Hội đồng Chính phủ đã quyết định đổi Thứ Bộ Công an thành Bộ Công an.Sau khi giải phóng miền Bắc (1954) công tác cải tạo nguỵ quân, nguỵ quyền và các phần tử phản cách mạng hết sức quan trọng và cấp bách. Công tác quản lý giáo dục cải tạo các đối tượng nói trên cần phải được mở rộng. Vì vậy, ngày 17/2/1955, BCA quyết định tách Vụ Chấp pháp thành hai bộ phận: Phòng Chấp pháp thuộc Vụ Chấp pháp trở thành Phòng Chấp pháp của Vụ Bảo vệ chính trị. Phòng Quản lý trại giam của Vụ Chấp pháp thành Vụ Lao cải. Tháng 4/1957, do yêu cầu của cuộc đấu tranh chống tội phạm, cần thiết phải tách hẳn Phòng Chấp pháp thực hiện nhiệm vụ điều tra tố tụng khỏi Vụ Bảo vệ chính trị chuyên làm công tác điều tra trinh sát để tránh những sai lầm có thể xảy ra, BCA đã quyết định đưa Phòng Chấp pháp tách khỏi Vụ Bảo vệ chính trị, trực thuộc Bộ. Tại các Khu thành lập Phòng Chấp pháp và Ban Chấp pháp trực thuộc Ban Giám đốc CA khu. Việc tách Phòng Chấp pháp khỏi bộ phận Bảo vệ Chính trị đã tạo điều kiện cho Bộ chỉ đạo việc tuân theo pháp luật trong công tác bắt, tạm giam, tạm giữ, xử lý người phạm tội.Sau 2 năm thực hiện nhiệm vụ điều tra tố tụng đối với các vụ án phản cách mạng và tội phạm hình sự khác, nếu cứ để đơn vị Phòng Chấp pháp thì không thể đáp ứng được nhiệm vụ được giao và không phù hợp với tổ chức BCA. Ngày 28/8/1959, trong công văn số 806 của BCA gửi các ban ngành, các địa phương thông báo kể từ ngày 01/9/1959, Phòng Chấp pháp trực thuộc BCA đổi thành Vụ Chấp pháp và lấy bí danh là Vụ 4. Kể từ năm 1959 trở đi, lực lượng Chấp pháp thực hiện độc lập công tác điều tra công khai theo pháp luật TTHS đối với những vụ án phản cách mạng và các vụ án hình sự khác. Để có thể đưa người phạm tội ra xét xử, BCA đã ra Chỉ thị số 508/V4 quy định: “Các vụ cục, ban, phòng làm công tác trinh sát ở Bộ, Khu, Sở, Ty trước khi phá án hoặc bắt tội phạm đều phải thảo luận với Chấp pháp cùng cấp về chủ trương, thủ tục và kế hoạch bắt. Khi đã có quyết định bắt giam can phạm, lệnh khám xét, việc lập quyết nghị, tiến hành hỏi cung, lập hồ sơ, lập quyết nghị khởi tố vụ án, đề nghị xử lý vụ án đều do chấp pháp chịu trách nhiệm”. Như vậy, chức năng điều tra tố tụng của cơ quan Chấp pháp rất rõ ràng trong giải quyết vụ án hình sự. Đến năm 1961, theo Nghị định số 132/CP của Thủ tướng Chính phủ quy định chức năng nhiệm vụ của BCA, Vụ Chấp pháp đổi tên thành Cục Chấp pháp vẫn với chức năng chỉ đạo công tác bắt, giữ, xét hỏi, lập hồ sơ đề nghị xử lý, khám người, nhà ở, đồ vật, thư tín của những người phạm pháp và những người có liên quan.Sau khi giải phóng hoàn toàn miền Nam theo quyết định của Chính phủ Nước Việt Nam dân chủ cộng hoà, BCA đổi tên thành Bộ Nội vụ để thực hiện nhiệm vụ mới trong phạm vi toàn quốc. Ngày 12/6/1981, Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) ban hành Nghị định số 250/CP quy định nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức của Bộ Nội vụ. Nghị định đã quyết định bỏ tên Cục Chấp pháp ở Bộ, Phòng Chấp pháp ở địa phương và thành lập hai lực lượng điều tra mới: Cục An ninh điều tra xét hỏi, Cục CSĐT xét hỏi (cấp Bộ) và Phòng An ninh điều tra xét hỏi, Phòng CSĐT xét hỏi (cấp tỉnh). Cấp huyện có đội CSĐT xét hỏi. Như vậy, đây là điểm mốc thời gian đánh dấu sự hình thành hai lực lượng điều tra riêng trong CAND, đó là lực lượng An ninh điều tra (lực lượng tiền thân của Cơ quan An ninh điều tra) và lực lượng CSĐT (lực lượng tiền thân của Cơ quan Cảnh sát điều tra).Trên cơ sở Nghị định của Hội đồng Bộ trưởng và tổ chức bộ máy điều tra của Bộ Nội vụ, Bộ luật TTHS được Quốc hội Nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua ngày 28/6/1988 và có hiệu lực từ ngày 1/1/1989 đã quy định: CQĐT là một trong các cơ quan tiến hành tố tụng. Pháp lệnh tổ chức ĐTHS năm 1989, cụ thể hoá Điều 27 Bộ luật TTHS, đã quy định CQĐT của Bộ Nôi vụ bao gồm: Các CQĐT của lực lượng CSND; các CQĐT của lực lượng An ninh nhân dân.Để phù hợp với yêu cầu bảo vệ an ninh chính trị và giữ gìn trật tự an toàn xã hội trong giai đoạn thúc đẩy công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, theo Nghị định số 37/1998/NĐ-CP ngày 9/6/1998 của Chính phủ về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức bộ máy BCA, Bộ Nội vụ được đổi tên thành BCA và có một trong những nhiệm vụ quan trọng: “Tổ chức, chỉ đạo và tiến hành các hoạt động điều tra, điều tra theo TTHS và thực hiện việc xử lý vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật”, mô hình tổ chức và bộ máy điều tra các cấp của lực lượng CSND, lực lượng ANND không thay đổi và đã phát huy hiệu quả trong điều tra, khám phá tội phạm.Theo: Vũ Duy CôngLink luận án:  Tại đây