0888889366
PHÂN BIỆT KHỞI TỐ BỊ CAN VÀ KHỞI TỐ VỤ ÁN
Trong hệ thống pháp luật của một quốc gia, quá trình giải quyết vụ án hình sự là một quá trình phức tạp, đòi hỏi sự chính xác, công bằng và quyết đoán. Hai khái niệm quan trọng trong quá trình này là "khởi tố bị can" và "khởi tố vụ án". Đây không chỉ là những thuật ngữ pháp lý, mà còn là hai bước quan trọng đánh dấu sự chuyển đổi từ giai đoạn tìm hiểu, xác minh sang giai đoạn điều tra và tố tụng. Chúng đóng vai trò quyết định trong việc xác định sự có hay không có dấu hiệu tội phạm, tạo ra căn cứ pháp lý cho các hoạt động điều tra và tố tụng, cũng như ảnh hưởng đến quy trình tìm hiểu sự thật và trừng phạt.
1.Thế nào là khởi tố bị can?
Khởi tố bị can là hành động của Cơ quan điều tra trong việc ra văn bản quyết định về một người bị tình nghi đã thực hiện hành vi vi phạm pháp luật. Thông qua việc này, các căn cứ đủ chứng minh người đó liên quan đến hành vi vi phạm tội được xác định. Quyết định khởi tố bị can cung cấp cơ sở hợp pháp để thực hiện các biện pháp ngăn chặn cần thiết và tiến hành cuộc điều tra về người bị tình nghi.
Cần lưu ý rằng, người có thể bị khởi tố bị can ngay cả khi chưa thực hiện mặt khách quan của hành vi phạm tội cụ thể. Điều này có thể áp dụng trong trường hợp người đó đã thực hiện hoặc đang chuẩn bị thực hiện các hoạt động như tìm kiếm, chuẩn bị công cụ, phương tiện hoặc tạo điều kiện khác để thực hiện tội phạm nghiêm trọng. Thậm chí trong trường hợp tội phạm đặc biệt nghiêm trọng (trong giai đoạn chuẩn bị phạm tội), người cũng có thể bị khởi tố.
Trong lĩnh vực khoa học hình sự và thực tiễn tố tụng hình sự, khởi tố bị can không được xem như là một giai đoạn của quá trình tố tụng, mà chỉ là việc người có thẩm quyền thực hiện trong giai đoạn khởi tố hoặc điều tra.
Thường thì việc khởi tố bị can sẽ diễn ra sau khi đã có quyết định về việc khởi tố vụ án. Tuy nhiên, trong một số trường hợp như khi bắt quả tang người phạm tội, hoặc khi người bị hại yêu cầu, việc khởi tố bị can và việc khởi tố vụ án có thể được thực hiện đồng thời.
2. Thế nào là khởi tố vụ án?
Khởi tố vụ án hình sự tượng trưng cho bước đầu tiên trong quá trình tố tụng hình sự và được thể hiện qua việc ban hành Quyết định khởi tố. Đây là giai đoạn cơ quan tư pháp hình sự xác định xem liệu có sự xuất hiện của các dấu hiệu về hành vi phạm tội hay không.
Trong khởi tố vụ án hình sự, chúng ta chứng kiến giai đoạn quan trọng của quá trình tố tụng, đánh dấu sự khởi đầu cho các hoạt động điều tra. Giai đoạn này khởi nguồn từ lúc mà thông tin về hành vi phạm tội xuất hiện, và kéo dài cho đến khi cơ quan có thẩm quyền quyết định tiến hành khởi tố vụ án hoặc không khởi tố.
Định nghĩa của khái niệm "khởi tố vụ án hình sự" có thể được trình bày như sau:
"Khởi tố vụ án hình sự đại diện cho giai đoạn khởi đầu của quá trình tố tụng hình sự, trong đó, cơ quan có thẩm quyền độc lập xác định sự có hoặc không có sự xuất hiện của dấu hiệu tội phạm, nhằm đưa ra quyết định về việc khởi tố hoặc không khởi tố vụ án hình sự."
Hoặc:
"Khởi tố vụ án hình sự biểu thị việc cơ quan có thẩm quyền đánh giá sự có hay không có sự hiện diện của các tình tiết phạm tội, mục đích để quyết định việc khởi tố hoặc không khởi tố vụ án hình sự, đó là cơ sở cho các giai đoạn tố tụng tiếp theo trong quá trình giải quyết vụ án hình sự."
Mặc dù có sự chênh lệch trong cách hiểu về định nghĩa khởi tố vụ án hình sự, nhưng có thể thấy rõ ràng rằng khởi tố vụ án hình sự đánh dấu sự khởi đầu của quá trình tố tụng hình sự. Trong giai đoạn này, các cơ quan có thẩm quyền thực hiện điều tra và xác minh để xác định có hoặc không có dấu hiệu của tội phạm, từ đó quyết định việc khởi tố vụ án hình sự nếu có dấu hiệu tội phạm.
Nếu không tìm thấy dấu hiệu tội phạm, cơ quan có thẩm quyền sẽ không tiến hành khởi tố vụ án hình sự.
3. Khi nào khởi tố bị can?
Thời điểm quyết định khởi tố bị can:
Sau khi tiến hành khởi tố vụ án và có đủ cơ sở để xác định một cá nhân hoặc tổ chức đã thực hiện hành vi được quy định là tội phạm theo Bộ luật hình sự 2015, cơ quan điều tra đưa ra quyết định khởi tố bị can (theo Khoản 1 Điều 179).
Cơ sở cho việc khởi tố bị can:
Người cá nhân hoặc tổ chức đã thực hiện hành vi mà Bộ luật Hình sự 2015 xác định là tội phạm (theo Khoản 1 Điều 179).
Thẩm quyền ra quyết định khởi tố bị can
— Có tổng cộng 03 cơ quan sau đây có thẩm quyền:
(1) Cơ quan điều tra (theo Khoản 1 Điều 179);
(2) Viện kiểm sát (theo Khoản 4 Điều 179):
Trong trường hợp phát hiện rằng có người đã thực hiện hành vi được quy định là tội phạm nhưng chưa bị khởi tố, Viện kiểm sát có thể yêu cầu cơ quan điều tra ra quyết định khởi tố bị can hoặc tự mình đưa ra quyết định khởi tố bị can nếu đã yêu cầu mà cơ quan điều tra không thực hiện.
Sau khi nhận hồ sơ và kết luận điều tra, nếu Viện kiểm sát phát hiện có người khác đã thực hiện hành vi được quy định là tội phạm trong vụ án chưa bị khởi tố, Viện kiểm sát sẽ quyết định khởi tố bị can và trả hồ sơ cho cơ quan điều tra để tiến hành điều tra bổ sung.
(3) Cơ quan được ủy nhiệm thực hiện một số hoạt động điều tra (theo Khoản 1 Điều 164).
4.Khi nào khởi tố vụ án?
Trong quá trình xác định việc có khởi tố vụ án hình sự, có những khía cạnh quan trọng cần được xem xét. Dưới đây là các điểm chính liên quan đến quá trình khởi tố vụ án:
Thời điểm khởi tố vụ án:
Khi phát hiện có dấu hiệu về tội phạm được thực hiện bởi cá nhân hoặc pháp nhân, cơ quan có thẩm quyền sẽ ra quyết định khởi tố vụ án hình sự theo quy định tại Khoản 1 Điều 432 và Điều 143.
Căn cứ khởi tố vụ án:
Việc khởi tố vụ án chỉ được thực hiện khi có căn cứ xác định dấu hiệu tội phạm dựa trên những nguồn thông tin sau:
- Tố giác từ cá nhân;
- Tin báo từ cơ quan, tổ chức, hoặc cá nhân;
- Thông tin trên phương tiện thông tin đại chúng;
- Kiến nghị khởi tố từ cơ quan nhà nước;
- Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phát hiện dấu hiệu tội phạm;
- Tự thú từ người phạm tội.
(Điều 143).
Thẩm quyền ra quyết định khởi tố vụ án:
- Có tổng cộng bốn cơ quan thực hiện thẩm quyền ra quyết định khởi tố vụ án:
- Cơ quan điều tra ra quyết định khởi tố vụ án hình sự đối với tất cả các trường hợp dấu hiệu tội phạm, trừ những vụ việc do cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, Viện kiểm sát, hoặc Hội đồng xét xử đang thụ lý, giai quyết theo quy định.
- Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra ra quyết định khởi tố vụ án hình sự trong những trường hợp cụ thể theo quy định.
- Viện kiểm sát ra quyết định khởi tố vụ án hình sự trong những trường hợp sau:
- Viện kiểm sát hủy bỏ quyết định không khởi tố vụ án hình sự của Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra;
- Viện kiểm sát trực tiếp giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, hoặc kiến nghị khởi tố;
- Viện kiểm sát phát hiện dấu hiệu tội phạm hoặc theo yêu cầu khởi tố từ Hội đồng xét xử.
- Hội đồng xét xử có thẩm quyền ra quyết định khởi tố hoặc yêu cầu Viện kiểm sát khởi tố vụ án hình sự trong trường hợp xử lý phiên tòa phát hiện việc bỏ lọt tội phạm.
(Điều 153).
Chú ý đặc biệt: Chỉ có thể khởi tố vụ án hình sự liên quan đến tội phạm được quy định tại khoản 1 của các Điều 134, 135, 136, 138, 139, 141, 143, 155, 156 và 226 trong Bộ luật hình sự năm 2015 khi có yêu cầu từ bị hại hoặc người đại diện của bị hại là người dưới 18 tuổi, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất, hoặc đã qua đời (Khoản 1 Điều 155).
5. Phân biệt giữa khởi tố vụ án và khởi tố bị can
Dưới đây là bảng phân biệt giữa khởi tố vụ án và khởi tố bị can theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự 2015:
| Khởi tố vụ án | Khởi tố bị can | |
|---|---|---|
| Đối tượng khởi tố | Hành vi có dấu hiệu phạm tội | Người hoặc pháp nhân có dấu hiệu phạm tội |
| Căn cứ khởi tố | Xác định dấu hiệu tội phạm dựa trên: | Đủ căn cứ xác định người đã thực hiện hành vi |
| - Tố giác cá nhân; | tội phạm theo quy định Bộ luật hình sự 2015 | |
| - Tin báo cơ quan, tổ chức, cá nhân; | ||
| - Tin báo trên phương tiện thông tin đại chúng; | ||
| - Kiến nghị khởi tố của cơ quan nhà nước; | ||
| - Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng trực tiếp | ||
| phát hiện dấu hiệu tội phạm; | ||
| Thẩm quyền ra quyết định | Có 04 cơ quan có quyền ra quyết định khởi tố vụ án: | Có 03 cơ quan có quyền ra quyết định khởi tố bị can: |
| khởi tố | - Cơ quan điều tra; | - Cơ quan điều tra; |
| - Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra; | - Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra; | |
| - Viện kiểm sát; | - Viện kiểm sát; | |
| - Hội đồng xét xử ra quyết định khởi tố hoặc yêu cầu Viện kiểm sát khởi tố vụ án hình sự | ||
| Giai đoạn ra quyết định | Có 04 giai đoạn tố tụng hình sự có thể ra quyết định khởi tố vụ án: | Có 02 giai đoạn có thể ra quyết định khởi tố bị can: |
| khởi tố | - Giai đoạn khởi tố; | - Giai đoạn điều tra; |
| - Giai đoạn điều tra; | - Giai đoạn truy tố; | |
| - Giai đoạn truy tố; | ||
| - Giai đoạn xét xử. |
6. Mối tương quan giữa khởi tố bị can và khởi tố vụ án
Sau khi giai đoạn khởi tố vụ án bước vào giai đoạn điều tra, cơ quan có thẩm quyền sẽ tiến hành cuộc điều tra dựa trên cơ sở xác định các yếu tố cấu thành tội phạm, để tạo ra căn cứ cho việc khởi tố bị can. Vì vậy, thông thường, quyết định khởi tố vụ án hình sự sẽ đứng trước quyết định khởi tố bị can trong quy trình giải quyết vụ án hình sự.
Mặc dù vậy, trong thực tế xử lý vụ án hình sự, có thể xảy ra trường hợp cơ quan có thẩm quyền ra hai quyết định này đồng thời, nếu họ cùng lúc phát hiện và xác định được cả hành vi có dấu hiệu tội phạm và người thực hiện hành vi phạm tội (như trong trường hợp bắt tội phạm quả tang).
Kết luận:
Tóm lại, khởi tố bị can và khởi tố vụ án là hai giai đoạn quan trọng trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. Từ việc xác định sự có hay không có dấu hiệu tội phạm, cho đến việc tạo ra căn cứ pháp lý cho việc tiến hành điều tra và tố tụng, những khái niệm này đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sự công bằng, chính xác và hiệu quả của hệ thống pháp luật. Trong thực tế, sự liên kết và tương tác giữa hai giai đoạn này có thể thay đổi tùy theo tình huống và cơ quan có thẩm quyền. Tuy nhiên, điều quan trọng là chúng cùng nhau định hình quá trình giải quyết vụ án một cách có trật tự và đáng tin cậy, với mục tiêu đảm bảo sự thể hiện đúng đắn của công lý và quyền lợi của các bên liên quan.Ngoài ra quy định pháp luật về không khởi tố vụ án hình sự cũng đáng được quan tâm để đảm bảo quyền cũng như lợi ích hợp pháp của công dân trước pháp luật.
Comment
Share