NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CỦA PHÁP LUẬT VỀ MUA LẠI VÀ SÁP NHẬP NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
2. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ MUA LẠI, SÁP NHẬP VÀ PHÁP LUẬT VỀ MUA LẠI, SÁP NHẬP DOANH NGHIỆP
2.1. Mua lại, sáp nhập doanh nghiệp
2.1.1. Quan niệm về mua lại, sáp nhâp doanh nghiệp
Thuật ngữ Mergers and Acquisitions (M&A) ngày càng trở nên thông dụng và được sử dụng rộng rãi ở quốc tế. Ở Việt Nam, ngoài việc được dịch là “sáp nhập và mua lại”, Merger and Acquisition còn được dịch là “mua lại và sáp nhập”, “mua bán và sáp nhập” hay “thâu tóm và hợp nhất” để chỉ hoạt động kinh doanh và quản trị rất phổ biến ở các nền kinh tế phát triển [42, tr.23]. Các nhà kinh tế và luật học xem xét M&A dưới hai góc độ chủ yếu: góc độ kinh tế như là một vấn đề của quản trị chiến lược công ty, tài chính doanh nghiệp và góc độ pháp lý như là đối tượng của khung pháp lý để thực hiện giao dịch M&A.
Trong nghiên cứu của mình, David L.Scott định nghĩa sáp nhập là sự kết hợp của hai hay nhiều công ty, trong đó có tài sản và trách nhiệm pháp lý của (những) công ty được công ty khác tiếp nhận; mua lại là quá trình mua lại tài sản như máy móc một bộ phận hay thậm chí toàn toàn bộ công ty [128]. Andrew J. Sherman cho rằng sáp nhập là sự kết hợp giữa hai hay nhiều công ty mà qua đó tài sản và nghĩa vụ của công ty bán được chuyển giao sang công ty mua. Mặc dù có sự thay đổi về cấu trúc tổ chức nhưng công ty mua vẫn giữ được bản sắc ban đầu sau cuộc sáp nhập. Thâu tóm/mua lại là việc mua lại một tài sản, ví dụ như một nhà máy, một chi nhánh hoặc thậm chí cả một công ty nhằm mở rộng thị trường và đa dạng hóa sản phẩm [124].
Quy định số 139/2004 ngày 20/01/2004 về sáp nhập của Cộng đồng Châu Âu đã định nghĩa sáp nhập như sau: (i) Sự sáp nhập giữa hai pháp nhân độc lập hoặc hai bộ phận của hai pháp nhân; hoặc (ii) Thâu tóm quyền kiểm soát trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua việc mua lại chứng khoán hoặc tài sản của một công ty khác; hoặc (iii) Tạo ra một liên doanh mới [59, tr.14]. Quy chế về sáp nhập này là văn bản có hiệu lực pháp lý cao hơn pháp luật của từng quốc gia phê chuẩn.
Ở Việt Nam, Luật cạnh tranh (2004) quy định sáp nhập doanh nghiệp là việc
một hoặc một số doanh nghiệp chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của mình sang một doanh nghiệp khác, đồng thời chấm dứt sự tồn tại của doanh nghiệp bị sáp nhập; mua lại doanh nghiệp là việc một doanh nghiệp mua toàn bộ hoặc một phần tài sản của doanh nghiệp khác đủ để kiểm soát, chi phối toàn bộ hoặc một ngành nghề của doanh nghiệp bị mua lại. Luật doanh nghiệp (2014) quy định về việc tổ chức lại doanh nghiệp với hình thức sáp nhập doanh nghiệp là một hoặc một số công ty có thể sáp nhập và một công ty khác bằng cách chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp sang công ty nhận sáp nhập, đồng thời chấm dứt sự tồn tại của công ty bị sáp nhập.
Dù được định nghĩa và tiếp cận khác nhau nhưng điểm chung trong quan niệm về mua lại, sáp nhập doanh nghiệp là quyền sở hữu tài sản, các lợi ích hợp pháp, nghĩa vụ cùng hệ quả pháp lý của việc mua lại, sáp nhập doanh nghiệp. Từ đây quan niệm về mua lại, sáp nhập doanh nghiệp có thể hiểu như sau:
Mua lại doanh nghiệp là việc một doanh nghiệp mua toàn bộ hoặc một phần tài sản của doanh nghiệp khác đủ để kiểm soát, chi phối toàn bộ hoặc một ngành nghề của doanh nghiệp bị mua lại. Bên mua lại có quyền sở hữu toàn bộ hoặc một phần doanh nghiệp và kiểm soát hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp được mua lại, đồng thời kế thừa các quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp tương ứng với việc mua toàn bộ hoặc một phần tài sản của doanh nghiệp bị mua lại.
Sáp nhập doanh nghiệp là việc một hoặc một số doanh nghiệp chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của mình sang một doanh nghiệp khác và chấm dứt sự tồn tại của doanh nghiệp bị sáp nhập. Doanh nghiệp nhận sáp nhập sẽ kế thừa các quyền, lợi ích hợp pháp, đồng thời chịu trách nhiệm về các nghĩa vụ và cam kết của doanh nghiệp bị sáp nhập.
Đặc điểm của mua lại, sáp nhập doanh nghiệp
Mặc dù chưa có một khái niệm thống nhất về M&A nhưng từ các khái niệm nêu trên, chúng ta có thể nhận thấy được sự đa dạng trong nhận thức và quan niệm của giới học thuật, luật gia và doanh nghiệp về mua lại, sáp nhập. Nhìn chung mua lại, sáp nhập doanh nghiệp có một số đặc điểm như sau:
Một là, đối tượng của hoạt động mua lại, sáp nhập là tài sản, quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp mục tiêu.
Mục tiêu của hoạt động mua lại, sáp nhập nhằm kiểm soát, chi phối doanh
nghiệp. Thông qua việc mua, tiếp nhận tài sản của doanh nghiệp sẽ phát sinh nhiều quan hệ xã hội gắn với doanh nghiệp cả bên mua lại và bên nhận sáp nhập như quan hệ giữa chủ sở hữu doanh nghiệp với người lao động, với bên thứ ba; các nghĩa vụ nợ của doanh nghiệp đối với các khoản vay dưới mọi hình thức; các nghĩa vụ thuế đối với nhà nước; trách nhiệm tuân thủ pháp luật về sở hữu trí tuệ đối với quyền tài sản, quyền sở hữu công nghiệp và các quyền sở hữu khác do công ty đang sở hữu, quản lý... Vì vậy, quyền sở hữu tài sản luôn gắn các quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp mục tiêu để trở thành đối tượng mua lại, sáp nhập.
Hai là, thực hiện hoạt động mua lại, sáp nhập theo nguyên tắc tự nguyện, đáp ứng quyền tự do kinh doanh của các chủ thể.
Trong quan hệ mua lại, sáp nhập doanh nghiệp, các bên tự nguyện thực hiện mua lại, sáp nhập nhằm đáp ứng quyền tự do kinh doanh của các chủ thể theo quy định. Doanh nghiệp có quyền kinh doanh những ngành, nghề mà pháp luật không cấm, trong khi mua lại, sáp nhập là một trong những phương thức mà các chủ thể thực hiện khi đầu tư, kinh doanh, thể hiện ý chí của các bên về quyền tự do kinh doanh. Trong nền kinh tế thị trường, việc thừa nhận và đảm bảo quyền tự do kinh doanh là cơ sở hình thành môi trường cạnh tranh cho từng lĩnh vực kinh tế cụ thể hoặc cho toàn bộ nền kinh tế. Bất kỳ yếu tố nào làm hạn chế quyền tự do kinh doanh đều có thể là nguyên nhân tạo nên những khiếm khuyết về cạnh tranh cho thị trường. Tuy nhiên, quyền tự do kinh doanh nói chung và thực hiện mua lại, sáp nhập doanh nghiệp nói riêng phải theo quy định của pháp luật.
Ba là, tiêu chuẩn, điều kiện mua lại, sáp nhập được đặt ra đối với một số loại hình doanh nghiệp.
Tùy theo tính chất và loại hình doanh nghiệp cụ thể mà việc thành lập, hoạt động và tổ chức lại doanh nghiệp có những quy định riêng biệt. Thông thường, các doanh nghiệp có mức độ ảnh hưởng đến an ninh, quốc phòng, trật tự, an toàn xã hội, kinh tế, xã hội, sức khỏe của cộng đồng thì quy định về việc thành lập, hoạt động và tổ chức lại doanh nghiệp sẽ có những điều kiện cụ thể và chặt chẽ hơn các doanh nghiệp khác. Chính vì vậy, khi thực hiện mua lại, sáp nhập thì tiêu chuẩn, điều kiện có thể được đặt ra với một số loại hình doanh nghiệp cụ thể. Các bên trong quan hệ mua lại, sáp nhập phải đáp ứng các tiêu chuẩn, điều kiện này mới được cơ quan quản lý có thẩm quyền cho phép thực hiện.
Theo: Phạm Minh Sơn
Link luận án: Tại đây