PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP TRONG THƯƠNG MẠI BẰNG TRỌNG TÀI VỤ VIỆC

2.1. Pháp luật hiện hành về giải quyết tranh chấp trong thương mại bằng trọng tài2.1.1. Lịch sử phát triển và hình thành pháp luật về trọng tài thương mạii) Lịch sử phát triển của trọng tài trong giải quyết tranh chấp thương mại trên thế giới.Người ta không biết chính xác phương thức trọng tài bắt đầu xuất hiện từ khi nào, nhưng có thể khẳng định đây chính là hình thức tiền thân của việc hình thành các tòa án sau này. Tòa Trọng tài là một trong những phương thức cổ xưa nhất để giải quyết bất hòa giữa người với người, giữa quốc gia với quốc gia. Người Hy Lạp và La Mã cổ đại đã biết sử dụng phương thức này để giải quyết tranh chấp. Quy định sơ khai về trọng tài trong luật mua bán hàng hóa cho phép các lái buôn được tự phân xử bất hòa của mình không cần có sự can thiệp của Nhà nước. Về sau Luật La Mã cho phép mở rộng phạm vi tranh chấp, không chỉ trong biên giới lãnh thổ, mà còn ở những nước La Mã có trao đổi hàng hóa, có nghĩa là trải rộng trên hầu khắp lục địa Châu Âu.ii) Lịch sử phát triển của trọng tài trong giải quyết tranh chấp thương mại tại Việt Nam.Ở Việt Nam, trọng tài đã xuất hiện từ thời kỳ kinh tế kế hoạch hóa vào những năm đầu của thập kỷ 60 của thế kỷ XX dưới tên gọi là "trọng tài kinh tế". Theo quy luật phát triển và cùng với đòi hỏi của nền kinh tế đất nước, đã có nhiều văn bản pháp luật về TTTM được ban hành nhằm tạo thêm một phương thức giải quyết tranh chấp thương mại có hiệu quả. Văn bản pháp luật có hiệu lực cao nhất hiện nay là Luật TTTM năm 2010 được Quốc hội ban hành ngày 17/6/2010 và được đánh giá là "đã tiến gần đến các chuẩn mực quốc tế".2.1.2. Pháp luật hiện hành về Trọng tài thương mại và trọng tài vụ việci) Pháp luật hiện hành về trọng tài thương mạiQua 5 năm thực hiện, Pháp lệnh TTTM năm 2003 đã thể hiện những ưu điểm cơ bản sauđây:- Thứ nhất, ý nghĩa về mặt điều chỉnh pháp luật.- Thứ hai, về mô hình, cơ cấu tổ chức của Trọng tài.- Thứ ba, về phạm vi thẩm quyền của Trọng tài.- Thứ tư, về thỏa thuận trọng tài- Thứ năm, Pháp lệnh TTTM năm 2003 đã xác định rõ những nguyên tắc quan trọng nhấtcủa tố tụng trọng tài.- Thứ sáu, Pháp lệnh năm 2003 đã quy định chặt chẽ về các giai đoạn của tố tụng trọng tài.- Thứ bảy, Pháp lệnh năm 2003 đã quy định sự hỗ trợ của Nhà nước mà cụ thể là của Tòaán và cơ quan thi hành án dân sự đối với các bên trong quá trình giải quyết tranh chấp tạiTTTM.ii) Pháp luật hiện hành về trọng tài vụ việcTrong lịch sử phát triển của trọng tài, thì hình thức trọng tài vụ việc ra đời trước trọng tài thường trực. Trong pháp luật Việt Nam, Nghị định 116/CP trước đây chỉ quy định một loại trọng tài duy nhất là trọng tài thường trực (Trung tâm trọng tài). Trọng tài vụ việc tuy có được đề cập trong một số văn bản pháp luật (Luật Đầu tư nước ngoài năm 1987 và các văn bản hướng dẫn) nhưng lại không được quy định cụ thể nên không thể áp dụng trên thực tế.Pháp lệnh TTTM năm 2003 đã chính thức thừa nhận và tạo cơ sở pháp lý cho việc thành lập và hoạt động của trọng tài vụ việc ở Việt Nam. Luật TTTM năm 2010 quy định hai hình thức hoạt động trọng tài là trọng tài quy chế và trọng tài vụ việc. Như vậy, từ nay nếu các bên tranh chấp lựa chọn trọng tài vụ việc thì họ có thể thỏa thuận chọn áp dụng các quy tắc tố tụng của bất kỳ trung tâm trọng tài nào kể cả trong nước và quốc tế.2.1.3. Những điểm mới của Luật Trọng tài thương mại năm 2010So với Pháp lệnh TTTM, Luật TTTM có những điểm mới sau.- Thứ nhất, mở rộng thẩm quyền giải quyết tranh chấp của TTTM.- Thứ hai, khắc phục sự không rõ ràng của Pháp lệnh TTTM năm 2003 về các tình huống có thể làm vô hiệu thoả thuận trọng tài.- Thứ ba, không yêu cầu Trọng tài viên phải có quốc tịch Việt Nam. Điều đó có nghĩa là người nước ngoài cũng có thể được chỉ định làm trọng tài viên ở Việt Nam nếu các bên tranh chấp hoặc tổ chức trọng tài tín nhiệm họ.- Thứ tư, cho phép các Trung tâm trọng tài được ban hành quy tắc tố tụng trọng tài phù hợp với quy định của Luật và đảm bảo đặc thù của mỗi Trung tâm để tăng thêm tính hấp dẫn đối với các bên tranh chấp.- Thứ năm, cho phép các tổ chức trọng tài nước ngoài được mở chi nhánh, văn phòng đại diện tại Việt Nam theo quy định của pháp luật Việt Nam và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.- Thứ sáu, nâng cao vị thế của Trọng tài thông qua việc cho phép Hội đồng Trọng tài đượcthu thập chứng cứ, triệu tập nhân chứng, áp dụng một số biện pháp khẩn cấp tạm thời (Điều47, 48, 49 và 50).- Thứ bảy, hạn chế nguy cơ phán quyết của Trọng tài bị Tòa án tuyên hủy bởi quy định không phù hợp của Pháp lệnh TTTM như quy định về quyền của một bên được gửi đơn lên Toà án yêu cầu huỷ quyết định trọng tài nếu "không đồng ý với quyết định trọng tài", bởi vì các quy định này của Pháp lệnh đã làm cho tố tụng trọng tài trở nên rất rủi ro và làm mất đi tính chung thẩm của phán quyết trọng tài mà pháp luật của hầu hết các nước đều công nhận.- Thứ tám, Luật TTTM là đã tiếp thu nguyên tắc cấm hành vi mâu thuẫn trong tố tụng là nguyên tắc rất quan trọng đã hình thành lâu đời trong pháp luật tố tụng của các nước phát triển.- Thứ chín, thể hiện rõ nét mối quan hệ giữa Trọng tài với Toà án trong toàn bộ quá trình giải quyết vụ  tranh chấp của các bên.- Thứ mười, quy định phù hợp hơn về thủ tục Tòa án xét đơn yêu cầu hủy phán quyết trọng tài. Các nguyên tắc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại và trọng tài vụ việc(i) Nguyên tắc "Trọng tài viên phải tôn trọng thỏa thuận của các bên nếu thỏa thuận đó không vi phạm điều cấm và trái đạo đức xã hội"(ii) Nguyên tắc "Trọng tài viên phải độc lập, khách quan, vô tư và tuân theo quy định của pháp luật"(iii)Nguyên tắc "Các bên tranh chấp đều bình đẳng về quyền và nghĩa vụ. Hội đồng trọng tài có trách nhiệm tạo điều kiện để họ thực hiện các quyền và nghĩa vụ của mình"(iv) Nguyên tắc "Giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài được tiến hành không công khai, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác"(v) Nguyên tắc "Phán quyết trọng tài là chung thẩm"Theo tác giả: Trần Thị Ngọc Liên Link tài liệu đính kèm: https://docs.google.com/document/d/1Ej3YgJSRb2R_x2yMi62nIgeG2jH6Lx46/edit?usp=drive_web&ouid=102249775144483111159&rtpof=true