Chính sách bảo mật

Bảo hiểm hưu trí là một khía cạnh quan trọng trong lĩnh vực tài chính cá nhân. Đối với mỗi người, việc đảm bảo tương lai tài chính mạnh mẽ và ổn định sau khi nghỉ hưu là mục tiêu quan trọng. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về bảo hiểm hưu trí, những lợi ích mà nó mang lại, cách hoạt động của nó, và tại sao nó quan trọng đối với cuộc sống của chúng ta.I. Bảo Hiểm Hưu Trí là Gì?Theo quy định tại Điều 2 Thông tư 115/2013/TT-BTC và khoản 1 Điều 114 Nghị định 46/2023/NĐ-CP quy định về bảo hiểm hưu trí như sau:Bảo hiểm hưu trí là một loại bảo hiểm nhân thọ được cung cấp bởi các công ty bảo hiểm. Mục tiêu của nó là cung cấp một nguồn thu nhập bổ sung cho người được bảo hiểm sau khi họ đã nghỉ hưu. Bảo hiểm hưu trí có thể bao gồm hai loại chính: bảo hiểm hưu trí cho từng cá nhân và bảo hiểm hưu trí cho nhóm người lao động.Bảo Hiểm Hưu Trí Cho Từng Cá Nhân: Trong loại này, cá nhân cụ thể là người được bảo hiểm. Người mua bảo hiểm, thường là người sử dụng lao động, đóng phí bảo hiểm và được hưởng quyền lợi bảo hiểm sau một khoảng thời gian nhất định theo thỏa thuận tại hợp đồng bảo hiểm. Quyền lợi này được ghi nhận tại hợp đồng bảo hiểm.Bảo Hiểm Hưu Trí Cho Nhóm Người Lao Động: Trong trường hợp này, một nhóm người lao động cụ thể được bảo hiểm cùng nhau. Bên mua bảo hiểm, thường là doanh nghiệp, đóng phí và người lao động trong nhóm sẽ được hưởng quyền lợi bảo hiểm sau một khoảng thời gian nhất định.II. Thời điểm bên mua bảo hiểm hưu trí được nhận quyền lợi bảo hiểmCăn cứ theo quy định tại khoản 2 điểm a Điều 114 Nghị định 46/2023/NĐ-CP về đặc điểm nghiệp vụ bảo hiểm hưu trí có nội dung như sau:“a) Trên cơ sở bên mua bảo hiểm đóng phí bảo hiểm, người được bảo hiểm bắt đầu nhận quyền lợi bảo hiểm hưu trí khi đạt đến tuổi theo thỏa thuận tại hợp đồng bảo hiểm, nhưng không thấp hơn độ tuổi nghỉ hưu theo quy định tại văn bản pháp luật về độ tuổi nghỉ hưu;”Dựa trên điều này, bên mua bảo hiểm sẽ đóng các khoản phí bảo hiểm trong suốt thời kỳ hợp đồng. Người được bảo hiểm sẽ bắt đầu hưởng quyền lợi bảo hiểm hưu trí khi họ đạt đến tuổi theo thỏa thuận được ghi trong hợp đồng bảo hiểm. Tuy nhiên, tuổi này không thấp hơn mức tuổi nghỉ hưu quy định trong văn bản pháp luật.Việc bảo đảm rằng người được bảo hiểm đủ tuổi để hưởng quyền lợi hưu trí là quan trọng để đảm bảo tính công bằng và đúng đắn trong hợp đồng bảo hiểm. Mức tuổi nghỉ hưu được quy định trong pháp luật có thể thay đổi theo quốc gia và thời gian, nhưng bảo hiểm hưu trí thường giúp người lao động chuẩn bị cho tương lai về mặt tài chính và đảm bảo rằng họ sẽ có nguồn thu nhập ổn định khi nghỉ hưu.III. Quyền lợi bảo hiểm cơ bản của hợp đồng bảo hiểm hưu trí theo Nghị định 46/2023/NĐ-CP là gì?Căn cứ tại Điều 115 Nghị định 46/2023/NĐ-CP, quyền lợi bảo hiểm cơ bản của hợp đồng bảo hiểm hưu trí bao gồm các yếu tố quan trọng sau đây:1. Quyền lợi hưu trí định kỳ: Đây là quyền lợi chính của bảo hiểm hưu trí. Theo đó, người được bảo hiểm sẽ nhận được một số tiền định kỳ sau khi nghỉ hưu. Thời kỳ và số tiền được chi trả sẽ được quy định trong hợp đồng bảo hiểm. Quyền lợi hưu trí định kỳ đảm bảo rằng người nghỉ hưu có nguồn thu nhập đều đặn để duy trì cuộc sống sau khi không còn làm việc.2. Quyền lợi bảo hiểm rủi ro: Bảo hiểm hưu trí cũng bao gồm quyền lợi bảo hiểm rủi ro. Điều này đảm bảo rằng bên mua bảo hiểm hoặc người thụ hưởng sẽ được hưởng quyền lợi trong trường hợp người được bảo hiểm tử vong hoặc trải qua sự kiện thương tật toàn bộ vĩnh viễn. Quyền lợi bảo hiểm rủi ro bao gồm:Quyền lợi bảo hiểm tử vong: Nếu người được bảo hiểm qua đời trong thời gian hợp đồng bảo hiểm còn hiệu lực, người thụ hưởng sẽ được nhận số tiền bảo hiểm để đảm bảo sự ổn định tài chính của gia đình.Quyền lợi thương tật toàn bộ vĩnh viễn: Trong trường hợp người được bảo hiểm trải qua sự kiện thương tật toàn bộ vĩnh viễn và đáp ứng các điều kiện quy định, họ sẽ được nhận số tiền bảo hiểm để giúp họ thích nghi với cuộc sống sau thương tật.Quyền lợi trợ cấp mai táng: Khi người được bảo hiểm qua đời, bất kể nằm trong phạm vi bảo hiểm hay không, doanh nghiệp bảo hiểm phải chi trả một khoản trợ cấp mai táng cho người thụ hưởng. Điều này giúp giảm bớt gánh nặng tài chính đối với gia đình người qua đời trong giai đoạn đau buồn.IV. Tầm Quan Trọng của Bảo Hiểm Hưu TríBảo hiểm hưu trí có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tài chính ổn định sau khi nghỉ hưu. Dưới đây là một số lý do tại sao bạn nên xem xét đầu tư vào bảo hiểm hưu trí:Bảo Vệ Tài Chính Gia Đình: Bảo hiểm hưu trí giúp đảm bảo rằng gia đình bạn sẽ không phải lo lắng về tài chính sau khi bạn nghỉ hưu hoặc trong trường hợp bạn gặp tai nạn nghiêm trọng.Tạo Nguồn Thu Nhập Bổ Sung: Quyền lợi hưu trí định kỳ cung cấp một nguồn thu nhập ổn định sau khi nghỉ hưu, giúp bạn duy trì chất lượng cuộc sống.Bảo Vệ Tài Sản: Bảo hiểm hưu trí cũng có thể được sử dụng để bảo vệ tài sản cá nhân và tài sản gia đình khỏi rủi ro tài chính.Kết LuậnBảo hiểm hưu trí là một phần quan trọng của kế hoạch tài chính cá nhân. Nó cung cấp sự bảo vệ cho tài chính của bạn và gia đình sau khi bạn nghỉ hưu hoặc trong trường hợp xảy ra sự cố. Việc đầu tư vào bảo hiểm hưu trí đảm bảo rằng bạn có một tương lai tài chính mạnh mẽ và ổn định để thưởng thức cuộc sống sau khi nghỉ hưu. Hãy xem xét tùy chọn bảo hiểm hưu trí cho kế hoạch tài chính cá nhân của bạn và đảm bảo rằng bạn đã đầu tư vào sự bảo vệ tài chính của mình.  

Trong lĩnh vực bảo hiểm, một trong những yếu tố quan trọng nhất của một hợp đồng bảo hiểm là cách giải quyết tranh chấp. Điều này đặc biệt quan trọng khi có sự không đồng tình hoặc xung đột giữa bên mua bảo hiểm và công ty bảo hiểm. Chúng ta sẽ cùng nhau khám phá quy định và phương thức giải quyết tranh chấp trong hợp đồng bảo hiểm, dựa trên các quy định của Luật Kinh Doanh Bảo Hiểm 2022 và Luật Trọng Tài Thương Mại 2010.I. Nội Dung Hợp Đồng Bảo HiểmTrước khi chúng ta nghiên cứu về cách giải quyết tranh chấp, chúng ta cần hiểu rõ những yếu tố quan trọng trong nội dung của hợp đồng bảo hiểm. Điều 17 Luật Kinh Doanh Bảo Hiểm 2022 quy định rõ nội dung một hợp đồng bảo hiểm bao gồm:1. Bên Mua Bảo Hiểm, Người Được Bảo Hiểm, Người Thụ Hưởng, Doanh Nghiệp Bảo Hiểm Hoặc Chi Nhánh Doanh Nghiệp Bảo Hiểm Phi Nhân Thọ Nước Ngoài: Phần này xác định ai là người chịu trách nhiệm trả phí bảo hiểm, người được bảo hiểm, và người sẽ được nhận khoản bồi thường nếu có sự cố.2. Đối Tượng Bảo Hiểm: Đối tượng bảo hiểm là gì? Đây là một phần quan trọng xác định cái gì sẽ được bảo hiểm trong hợp đồng.3. Số Tiền Bảo Hiểm Hoặc Giá Trị Tài Sản Được Bảo Hiểm Hoặc Giới Hạn Trách Nhiệm Bảo Hiểm: Phần này xác định số tiền tối đa mà công ty bảo hiểm phải trả cho người được bảo hiểm trong trường hợp xảy ra sự cố.4. Phạm Vi Hoặc Quyền Lợi Bảo Hiểm, Quy Tắc, Điều Kiện, Điều Khoản Bảo Hiểm: Đây là phần quy định về quyền lợi của người được bảo hiểm và các điều kiện để nhận bồi thường.5. Quyền Và Nghĩa Vụ Của Doanh Nghiệp Bảo Hiểm, Chi Nhánh Doanh Nghiệp Bảo Hiểm Phi Nhân Thọ Nước Ngoài Và Bên Mua Bảo Hiểm: Phần này xác định trách nhiệm của các bên tham gia hợp đồng bảo hiểm.6. Thời Hạn Bảo Hiểm, Thời Điểm Có Hiệu Lực Của Hợp Đồng Bảo Hiểm: Điều này làm rõ thời gian mà hợp đồng bảo hiểm có hiệu lực và thời hạn của nó.7. Mức Phí Bảo Hiểm, Phương Thức Đóng Phí Bảo Hiểm: Phần này xác định số tiền và phương thức trả phí bảo hiểm hàng tháng hoặc hàng năm.8. Phương Thức Bồi Thường, Trả Tiền Bảo Hiểm: Phần này nêu rõ cách công ty bảo hiểm sẽ trả tiền bồi thường hoặc thực hiện các phương thức khác để đền bù cho người được bảo hiểm.9. Phương Thức Giải Quyết Tranh Chấp: Phần này là điểm tập trung của bài viết, và chúng ta sẽ đi sâu vào nó trong phần tiếp theo.II. Phương Thức Giải Quyết Tranh ChấpĐiều quan trọng nhất trong hợp đồng bảo hiểm là cách giải quyết tranh chấp nếu có xung đột giữa các bên. Theo Điều 32 của Luật Kinh Doanh Bảo Hiểm 2022, có các phương thức sau để giải quyết tranh chấp trong hợp đồng bảo hiểm:1. Thương Lượng Giữa Các BênTrong trường hợp có sự xung đột, các bên có thể thử giải quyết thông qua thương lượng trực tiếp. Điều này là cách tốt nhất để giải quyết tranh chấp một cách nhanh chóng và hiệu quả.2. Hòa GiảiNếu thương lượng không thành công hoặc không có sự đồng tình trong quá trình thương lượng, các bên có thể tìm đến phương thức hòa giải để giải quyết tranh chấp. Hòa giải thường được thực hiện thông qua một bên thứ ba độc lập và không phải là công ty bảo hiểm hoặc bên mua bảo hiểm.3. Trọng TàiTrong trường hợp hòa giải không thể thực hiện hoặc không có thoả thuận về hòa giải, tranh chấp có thể được giải quyết thông qua trọng tài. Các bên tham gia sẽ chọn một hoặc nhiều trọng tài độc lập để xem xét sự cố và quyết định về việc giải quyết tranh chấp.4. Tòa ÁnCuối cùng, nếu không có sự đồng tình trong việc chọn trọng tài hoặc các phương thức khác, các bên có thể đưa tranh chấp lên tòa án để xem xét và quyết định. Tòa án sẽ dựa trên bằng chứng và luật pháp để ra phán quyết cuối cùng về tranh chấp.III. Trách Nhiệm Chi Trả Chi Phí Giải Quyết Tranh ChấpMột phần quan trọng khác của quá trình giải quyết tranh chấp trong hợp đồng bảo hiểm là xác định ai chịu trách nhiệm chi trả các chi phí liên quan. Theo Điều 59 của Luật Kinh Doanh Bảo Hiểm 2022, các quy định sau đây được áp dụng:1. Giới Hạn Trách Nhiệm Bảo HiểmGiới hạn trách nhiệm bảo hiểm là số tiền tối đa mà công ty bảo hiểm phải trả cho người được bảo hiểm theo thoả thuận trong hợp đồng bảo hiểm. Điều này đặc biệt quan trọng để đảm bảo rằng công ty bảo hiểm không phải trả quá mức trong trường hợp xảy ra sự cố.2. Chi Phí Liên Quan Đến Giải Quyết Tranh ChấpCông ty bảo hiểm phải trả các chi phí liên quan đến việc giải quyết tranh chấp về trách nhiệm đối với người thứ ba. Điều này bao gồm cả lãi phải trả cho người thứ ba do người được bảo hiểm chậm trả tiền bồi thường theo chỉ dẫn của công ty bảo hiểm. Các chi phí này thường bao gồm các khoản tiền cho luật sư, trọng tài, phí tòa án, và các chi phí khác liên quan đến việc giải quyết tranh chấp.3. Giới Hạn Tổng Số Tiền Bồi ThườngLuật Kinh Doanh Bảo Hiểm 2022 cũng quy định rằng tổng số tiền bồi thường không được vượt quá giới hạn trách nhiệm bảo hiểm. Điều này có nghĩa là dù có bất kỳ chi phí nào phát sinh trong quá trình giải quyết tranh chấp, tổng số tiền mà công ty bảo hiểm phải trả không thể vượt quá mức giới hạn này, trừ khi có thoả thuận khác trong hợp đồng bảo hiểm.4. Tiền Bảo Lãnh Hoặc Ký QuỹTrong một số trường hợp, người được bảo hiểm có thể được yêu cầu đóng tiền bảo lãnh hoặc ký quỹ để bảo đảm cho tài sản không bị lưu giữ hoặc để tránh việc khởi kiện tại tòa án. Theo yêu cầu của người được bảo hiểm và thỏa thuận trong hợp đồng bảo hiểm, công ty bảo hiểm phải thực hiện việc bảo lãnh hoặc ký quỹ trong phạm vi giới hạn trách nhiệm bảo hiểm.Kết LuậnTrong hợp đồng bảo hiểm, cách giải quyết tranh chấp là một phần quan trọng và được quy định cụ thể trong Luật Kinh Doanh Bảo Hiểm 2022. Các bên tham gia hợp đồng bảo hiểm cần nắm rõ quy định này để hiểu trách nhiệm và quyền lợi của họ trong trường hợp xảy ra tranh chấp. Công ty bảo hiểm có trách nhiệm chi trả các chi phí giải quyết tranh chấp đối với người thứ ba và lãi phải trả cho người thứ ba do người được bảo hiểm chậm trả tiền bồi thường theo chỉ dẫn của công ty bảo hiểm. Trong việc giải quyết tranh chấp, người thua kiện sẽ chịu phí trọng tài, trừ khi có thoả thuận khác hoặc quy định tố tụng trọng tài khác. Tìm hiểu kỹ về quy định và quy trình giải quyết tranh chấp trong hợp đồng bảo hiểm là cách để đảm bảo sự rõ ràng và công bằng trong quá trình này.  

Bảo hiểm là một phần quan trọng trong cuộc sống hiện đại, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ tài sản và an toàn tài chính của cá nhân và tổ chức. Để hoạt động một cách hiệu quả và đảm bảo tính ổn định, ngành bảo hiểm cần phải tuân thủ các quy định về hình thức tổ chức và nội dung hoạt động.I. Hình thức tổ chức của doanh nghiệp bảo hiểmDoanh nghiệp bảo hiểm là một phần quan trọng của hệ thống tài chính và bảo vệ của một quốc gia. Để hoạt động hiệu quả và cung cấp các dịch vụ bảo hiểm cho cộng đồng, các doanh nghiệp bảo hiểm phải tổ chức mình dưới các hình thức cụ thể. Luật Kinh doanh Bảo hiểm 2022 của Việt Nam quy định hai hình thức tổ chức chính cho doanh nghiệp bảo hiểm:1. Công Ty Cổ Phần (Công Ty Cổ Phần Bảo Hiểm): Hình thức tổ chức này thường được ưa chuộng bởi tính linh hoạt và khả năng thu hút vốn từ nhiều nguồn khác nhau. Công ty cổ phần bảo hiểm có thể niêm yết trên thị trường chứng khoán, giúp họ mở rộng hoạt động kinh doanh và tiếp cận nhiều khách hàng hơn. Cổ đông trong công ty cổ phần sở hữu cổ phần của công ty và chia sẻ lợi nhuận theo tỷ lệ cổ phần mà họ nắm giữ.2. Công Ty Trách Nhiệm Hữu Hạn (Công Ty TNHH Bảo Hiểm): Đây là một hình thức tổ chức khác cho doanh nghiệp bảo hiểm. Trong trường hợp này, công ty có thể có một hoặc nhiều chủ sở hữu, và trách nhiệm của họ bị giới hạn đối với số tiền góp vốn của họ trong công ty. Một ưu điểm của hình thức này là tính bảo mật và sự kiểm soát tốt hơn đối với chủ sở hữu.II. Nội dung hoạt động của doanh nghiệp bảo hiểmHoạt động của doanh nghiệp bảo hiểm là tập hợp các nhiệm vụ và dịch vụ liên quan đến việc cung cấp bảo hiểm và quản lý rủi ro tài chính. Dưới sự quản lý của Luật Kinh doanh Bảo hiểm 2022, các doanh nghiệp bảo hiểm, doanh nghiệp tái bảo hiểm và chi nhánh nước ngoài tại Việt Nam phải tuân thủ các quy định về nội dung hoạt động sau đây:1. Kinh Doanh Bảo Hiểm, Kinh Doanh Tái Bảo Hiểm, Nhượng Tái Bảo Hiểm: Đây là lĩnh vực chính của hoạt động bảo hiểm. Các doanh nghiệp bảo hiểm có nhiệm vụ cung cấp các sản phẩm bảo hiểm cho khách hàng. Điều này bao gồm việc bán các hợp đồng bảo hiểm, quản lý rủi ro và chi trả tiền bồi thường khi các sự kiện bảo hiểm xảy ra. Các doanh nghiệp tái bảo hiểm cung cấp dịch vụ tái bảo hiểm cho các công ty bảo hiểm khác.2. Quản Lý Các Quỹ và Đầu Tư Vốn: Để đảm bảo tính ổn định và khả năng chi trả các khoản bồi thường cần thiết, doanh nghiệp bảo hiểm phải quản lý các quỹ tài chính và đầu tư vốn từ hoạt động kinh doanh bảo hiểm. Điều này đòi hỏi họ phải có kiến thức về quản lý rủi ro tài chính và đầu tư hiệu quả.3. Cung Cấp Dịch Vụ Phụ Trợ Bảo Hiểm: Ngoài việc cung cấp bảo hiểm, doanh nghiệp này còn có thể cung cấp các dịch vụ phụ trợ bảo hiểm như tư vấn về bảo hiểm, đánh giá rủi ro, và quản lý bảo hiểm. Điều này giúp khách hàng hiểu rõ hơn về sản phẩm bảo hiểm và giúp họ đưa ra các quyết định thông thái hơn.4. Hoạt Động Khác Liên Quan Trực Tiếp Đến Hoạt Động Kinh Doanh Bảo Hiểm: Ngoài các nhiệm vụ chính, doanh nghiệp bảo hiểm còn có thể tham gia vào các hoạt động khác trực tiếp liên quan đến lĩnh vực bảo hiểm như nghiên cứu và phát triển sản phẩm bảo hiểm mới, quản lý rủi ro và đánh giá tài sản.III. Điều Kiện Về Vốn và Góp Vốn Của Thành Viên Thành lập và hoạt động của doanh nghiệp bảo hiểm đòi hỏi sự đảm bảo về vốn và góp vốn của thành viên. Luật Kinh doanh Bảo hiểm 2022 quy định rất cụ thể về các điều kiện này để đảm bảo tính ổn định và đáng tin cậy của doanh nghiệp bảo hiểm trong nước.Để thành lập doanh nghiệp bảo hiểm dưới hình thức công ty TNHH, thành viên góp vốn cần phải đáp ứng những điều kiện cụ thể về vốn và góp vốn, như quy định tại Điều 65 của Luật Kinh doanh Bảo hiểm 2022. Theo đó:Tổng Tài Sản Không Thấp Hơn 2.000 Tỷ Đồng Việt Nam Trong Năm Liền Trước Năm Nộp Hồ Sơ Đề Nghị Cấp Giấy Phép: Điều này đảm bảo rằng thành viên góp vốn có khả năng tài chính mạnh mẽ và có thể đáp ứng các yêu cầu của doanh nghiệp bảo hiểm trong quá trình hoạt động. Tổng tài sản là chỉ số quan trọng để đánh giá khả năng tài chính và khả năng thanh toán của doanh nghiệp bảo hiểm.Không Sử Dụng Vốn Vay Để Tham Gia Góp Vốn: Thành viên góp vốn không được phép sử dụng vốn vay hoặc nguồn vốn từ các tổ chức hoặc cá nhân khác để tham gia góp vốn. Điều này nhằm đảm bảo tính độc lập và ổn định của doanh nghiệp bảo hiểm và tránh các rủi ro tài chính không cần thiết.Với sự chặt chẽ trong quản lý vốn và góp vốn, doanh nghiệp bảo hiểm có thể hoạt động một cách bền vững và đảm bảo sự tin tưởng của khách hàng và thị trường.  

Tóm tắt: Bảo hiểm nhân thọ (BHNT) vừa là một hình thức chuyển giao rủi ro, vừa là một hình thức đầu tư tài chính. Mục tiêu của BHNT là đảm bảo khả năng chi trả các chi phí tài chính của người thụ hưởng khi có sự kiện bảo hiểm xảy ra đối với người được bảo hiểm (NĐBH). Trong quan hệ BHNT, do hạn chế về trình độ chuyên môn và khả năng đàm phán trực tiếp với doanh nghiệp bảo hiểm (DNBH), người mua bảo hiểm thường ở vị thế bất lợi hơn trong việc thỏa thuận dẫn đến nguy cơ từ chối chi trả bảo hiểm. Vì vậy, các quy định của pháp luật trở thành yếu tố quan trọng chi phối đến hợp đồng bảo hiểm (HĐBH). Tuy nhiên, trong giai đoạn hiện nay, một số quy định của pháp luật về hợp đồng BHNT đã không còn phù hợp với thực tiễn tại Việt Nam và xu thế phát triển chung của thế giới. Điều này vừa là rào cản cho sự phát triển của thị trường BHNT, vừa không bảo đảm được quyền lợi chính đáng của NĐBH hoặc người thụ hưởng.1. Một số bất cập trong quy định của pháp luật điều chỉnh hợp đồng bảo hiểm nhân thọ1.1. Giao kết hợp đồng bảo hiểm con người cho trường hợp chếtMục đích của việc mua bảo hiểm cho trường hợp chết của người khác là nhằm thực hiện nghĩa vụ của NĐBH cho người được nuôi dưỡng, cấp dưỡng. Do đó, NĐBH phải được biết người thụ hưởng là ai và số tiền bảo hiểm bao nhiêu tại thời điểm giao kết HĐBH[1]. Dưới góc độ đạo đức, quy định này nhằm đảm bảo người mua bảo hiểm không trục lợi từ sự kiện chết của NĐBH. Tuy nhiên, đoạn hai khoản 1 Điều 38 Luật Kinh doanh bảo hiểm (KDBH) quy định: “Mọi trường hợp thay đổi người thụ hưởng phải có sự đồng ý bằng văn bản của bên mua bảo hiểm”. Quy định này vừa thừa, vừa thiếu. Thừa bởi vì, thay đổi người thụ hưởng là thay đổi nội dung của HĐBH thì đương nhiên phải được người mua bảo hiểm đồng ý; thiếu bởi vì, bên mua bảo hiểm có thể tùy ý thay đổi người thụ hưởng mà không cần ý kiến của NĐBH. Nội dung này bị xung đột với quy định của khoản 1 Điều 38 Luật KDBH.1.2. Các trường hợp không trả tiền bảo hiểmNhằm loại bỏ hành vi trục lợi bảo hiểm, Luật KDBH quy định 3 trường hợp không được trả tiền bảo hiểm do có yếu tố trục lợi từ người mua bảo hiểm, NĐBH hoặc người thụ hưởng[2]. Về vấn đề này, chúng tôi có một số nhận xét như sau:Thứ nhất, điểm a khoản 1 Điều 39 Luật KDBH quy định: “DNBH không phải trả tiền bảo hiểm trong trường hợp NĐBH chết do tự tử trong thời hạn hai năm, kể từ ngày nộp khoản phí bảo hiểm đầu tiên hoặc kể từ ngày HĐBH tiếp tục có hiệu lực”. Quy định này nhằm loại bỏ tình trạng trục lợi bảo hiểm. Hai năm được xác định là khoảng thời gian cần thiết cho NĐBH quên đi ý định tự tử để trục lợi bảo hiểm hình thành vào ngày nộp khoản phí bảo hiểm đầu tiên hoặc hoặc vào ngày đóng phí gia hạn hiệu lực của HĐBH. Dưới góc độ tâm lý, trừ những người bị tâm thần phân liệt, tự tử là hành vi bộc phát mang tính ngắn hạn[3]. Do đó, khoảng thời gian bị loại trừ bảo hiểm đến 2 năm là quá dài. Khoảng thời gian khá dài này làm cho hành vi tự tử và ý thức trục lợi bảo hiểm không còn liên quan nhau. Chúng tôi cho rằng, quy định này gây bất lợi cho người thụ hưởng khi NĐBH không có ý thực trục lợi bảo hiểm.Bên cạnh đó, pháp luật chưa quy định rõ đối với trường hợp NĐBH tự tử khi đang mắc bệnh tâm thần thì người thụ hưởng có được trả tiền bảo hiểm hay không? Theo đó, giả định tại thởi điểm giao kết HĐBH, NĐBH không mắc bệnh tâm thần. Trong thời hạn 2 năm tính từ ngày đóng khoản phí bảo hiểm đầu tiên hoặc kể từ ngày HĐBH tiếp tục có hiệu lực thì NĐBH bị bệnh tâm thần và có hành vi tự tử. Căn cứ theo quy định tại khoản điểm a khoản 1 Điều 39 Luật KDBH thì DNBH có quyền từ chối trả tiền bảo hiểm.Thứ hai, điểm b khoản 1 Điều 39 Luật KDBH quy định: “DNBH không phải trả tiền bảo hiểm trong trường hợp NĐBH chết hoặc bị thương tật vĩnh viễn do lỗi cố ý của bên mua bảo hiểm hoặc lỗi cố ý của người thụ hưởng”. Trong trường hợp này, “DNBH vẫn phải trả tiền bảo hiểm cho những người thụ hưởng khác theo thoả thuận trong HĐBH”[3]. Chúng tôi nhận thấy có 2 vấn đề phát sinh:Một là, nếu người mua bảo hiểm chỉ định nhiều người thụ hưởng thì những người thụ hưởng còn lại vẫn được trả tiền bảo hiểm. Tuy nhiên, pháp luật không quy định số tiền thụ hưởng của mỗi người vẫn giữ nguyên theo chỉ định của người mua bảo hiểm hay được hưởng thêm phần của người thụ hưởng bị tước quyền thụ hưởng.Hai là, nếu người mua bảo hiểm chỉ định một người thụ hưởng hoặc nhiều người thụ hưởng nhưng tất cả những người thụ hưởng đều cố ý gây ra cái chết hoặc bị thương tật vĩnh viễn cho NĐBH thì DNBH không phải trả tiền bảo hiểm mà chỉ “trả cho bên mua bảo hiểm giá trị hoàn lại của HĐBH hoặc toàn bộ số phí bảo hiểm đã đóng sau khi đã trừ các chi phí hợp lý có liên quan”. Chúng tôi cho rằng, quy định này chưa hợp lý vì lý do sau: Bản chất của BHNT là đầu tư tài chính, do giá trị của số tiền bảo hiểm và giá trị hoàn lại của HĐBH hoặc toàn bộ số phí bảo hiểm đã đóng sau khi đã trừ các chi phí hợp lý có liên quan có sự chênh lệch rất hớn, nên người mua bảo hiểm với tư cách là nhà đầu tư hoàn toàn có quyền chỉ định người khác là người thụ hưởng nhằm tối đa hóa kết quả đầu tư; hoặc trong trường hợp, người mua bảo hiểm chỉ định người thụ hưởng theo cơ chế thiết lập thứ tự ưu tiên thì xử lý như thế nào? Có ý kiến cho rằng, cần ghi nhận quyền chỉ định người thụ hưởng bổ sung nếu người thụ hưởng cố ý gây ra cái chết hoặc bị thương tật vĩnh viễn cho NĐBH mà không còn người thụ hưởng khác được chỉ định trước đó trong HĐBH[4]Thứ ba, điểm c khoản 1 Điều 39 Luật KDBH quy định: “DNBH không phải trả tiền bảo hiểm trong trường hợp NĐBH chết do bị thi hành án tử hình”. Cố ý phạm tội một cách đặc biệt nghiêm trọng để được/bị tử hình (mong muốn phát sinh sự kiện bảo hiểm) nhằm mang lại lợi ích cho người thụ hưởng cũng là một hình thức trục lợi bảo hiểm. Tuy nhiên, quy định trên rõ mục đích là nhằm: (i) loại bỏ ý định trục lợi bằng hành vi phạm tội để được/bị tử hình hay (ii) trừng phạt NĐBH do có hành vi phạm tội nên không được thực hiện quyền, nghĩa vụ nuôi dưỡng, cấp dưỡng với người thụ hưởng.Nếu ở khía cạnh thứ nhất, chúng tôi cho rằng cần ấn định một khoảng thời gian từ ngày nộp khoản phí bảo hiểm đầu tiên hoặc vào ngày đóng phí gia hạn hiệu lực của HĐBH đến ngày NĐBH thực hiện hành vi phạm tội (khác với ngày bị thi hành án tử hình). Khoảng thời gian này cần thiết bằng với khoảng thời gian tại điểm a khoản 1 Điều 39 Luật KDBH để NĐBH phạm tội không vì ý định trục lợi bảo hiểm.Nếu ở khía cạnh thứ hai, dù NĐBH có phạm tội như thế nào thì quyền được nuôi dưỡng, cấp dưỡng của người thụ hưởng phải được pháp luật công nhận và bảo vệ. Theo đó, sự kiện NĐBH chết do bị thi hành án tử hình đã làm mất đi người nuôi dưỡng, cấp dưỡng đối với người thụ hưởng. Do đó, quyền và lợi ích của người thụ hưởng vẫn phải được bảo đảm.1.3. Về nghĩa vụ cung cấp thông tin và hậu quả pháp lýThông tin được một bên cung cấp chính là yêu tố quan trọng để bên còn lại quyết định giao kết hoặc không giao kết HĐBH. Trong BHNT, thông thường DNBH sẽ gửi cho người mua bảo hiểm một danh sách các câu hỏi với cấu trúc trả lời là có hoặc không. Trong phạm vi của bài viết này, chúng tôi không bàn về nội dung thông tin cần cung cấp mà chỉ đề cập đến 2 khía cạnh sau:Thứ nhất, cung cấp thông tin trong hợp đồng BHNT là quyền hay nghĩa vụ của người mua bảo hiểm. Khoản 1 Điều 19 Luật KDBH quy định: “Bên mua bảo hiểm có trách nhiệm cung cấp đầy đủ thông tin liên quan đến đối tượng bảo hiểm cho DNBH”. Như vậy, pháp luật KDBH xác định cung cấp thông tin là nghĩa vụ bắt buộc của người mua bảo hiểm. Giả định trường hợp DNBH đặt một câu hỏi khó theo kiểu là “đã từng” hoặc “có thường uống chất có cồn không? Nếu có thì loại gì? Bao nhiêu ml/tuần”, người mua không chắc chắn về câu trả lời nên không trả lời hoặc trả lời là “không biết” thì có vi phạm nghĩa vụ cung cấp thông tin hay không? Hoặc ngược lại nếu người mua bảo hiểm yêu cầu DNBH cung cấp báo cáo tài chính 3 năm gần nhất của DNBH. Vì giữ bí mật tài chính, DNBH từ chối cung cấp thì có bị xem là vi phạm nghĩa vụ cung cấp thông tin hay không? Chúng tôi cho rằng, Luật KDBH nên ghi nhận quyền từ chối cung cấp thông tin của người mua bảo hiểm và DNBH nếu một bên nhận thấy không thể cung cấp chính xác hoặc không cần thiết phải cung cấp.Thứ hai, quy định của pháp luật về xử lý hậu quả nếu một bên vi phạm nghĩa vụ cung cấp thông tin. Theo đó, khoản 2 và khoản 3 Điều 19 Luật KDBH áp dụng chế tài đơn phương đình chỉ hợp đồng nếu một bên “cố ý cung cấp thông tin sai sự thật cho bên còn lại”. Trong khi đó, điểm d khoản 1 Điều 22 Luật KDBH quy định hành vi “lừa dối khi giao kết HĐBH” của một bên được coi là căn cứ để tuyên bố hợp đồng vô hiệu. Tuy nhiên, “mấu chốt của vấn đề chính là, pháp luật không nói rõ, lúc nào hành vi cố ý cung cấp thông tin sai sẽ dẫn đến hợp đồng vô hiệu và lúc nào thì đơn phương chấm dứt hợp đồng”[5].1.4. Khôi phục hiệu lực của hợp đồng bảo hiểm nhân thọThời hạn bảo hiểm trong BHNT thường rất dài. Do đó, khả năng dự báo về năng lực đóng phí của người mua rất thấp. Việc vi phạm nghĩa vụ đóng phí dẫn đến hợp đồng bị chấm dứt là hoàn toàn có thể xảy ra. Nhằm bảo vệ quyền lợi các bên, khoản 4 điều 34 Luật KDBH quy định cho phép các bên có quyền thỏa thuận khôi phục hiệu lực của HĐBH. Tuy nhiên, quy định này còn tồn tại nhiều hạn chế:Thứ nhất, về hình thức khôi phục hiệu lực của hợp đồng BHNT, khoản 4 Điều 34 Luật KDBH quy định: “Các bên có thể thoả thuận khôi phục hiệu lực HĐBH đã bị đơn phương đình chỉ thực hiện theo quy định”. Như vậy, pháp luật không quy định chi tiết trình tự, thủ tục để khôi phục hiệu lực của hợp đồng BHNT bị đơn phương đình chỉ mà chỉ ghi nhận “các bên có thể thỏa thuận”. Thực tiễn cho thấy, do khó khăn về tài chính chỉ mang tính ngắn hạn, khi bị trễ hạn đóng phí bảo hiểm, người mua thường chọn giải pháp là đóng phí bù cho thời gian còn nợ phí và mặc nhiên xem như hoàn thành nghĩa vụ đóng phí. Khi thực hiện việc đóng bù phí bảo hiểm, người mua bảo hiểm không nhận bất kỳ phản hồi nào từ DNBH về trình tự, thủ tục khôi phục hiệu lực của hợp đồng BHNT. Tuy nhiên, trong bộ quy tắc bảo hiểm, DNBH thường ghi nhận việc khôi phục hiệu lực của hợp đồng BHNT phải được thỏa thuận giữa người mua bảo hiểm và DNBH[6]. Như vậy, trong trường hợp này, sự im lặng của DNBH khi nhận phí thanh toán bù cho thời gian vi phạm của người mua bảo hiểm không được coi là đồng ý khôi phục hiệu lực của hợp đồng BHNT. Theo đó, người mua bảo hiểm vẫn tiếp tục đóng phí nhưng sẽ không được trả tiền bảo hiểm khi có sự kiện bảo hiểm xảy ra.Thứ hai, về điều kiện khôi phục hiệu lực của HĐBH: Căn cứ theo khoản 4 Điều 64 Luật KDBH thì việc khôi phục hiệu lực của hợp đồng BHNT chỉ được thực hiện khi thỏa mãn 3 điều kiện:Một là, thời hạn hợp đồng BHNT đã bị DNBH đơn phương đình chỉ không được quá 2 năm tính đến ngày người mua bảo hiểm và DNBH thỏa thuận khôi phục hiệu lực của hợp đồng. Chúng tôi cho rằng, khôi phục hiệu lực bảo hiểm là nhằm đảm bảo quyền lợi của các bên được tiếp tục thực hiện. Vì vậy, việc pháp luật giới hạn thời hạn khôi phục là không cần thiết.Hai là, người mua bảo hiểm đã đóng đủ số phí bảo hiểm còn thiếu. Đây là điều kiện cần thiết đảm bảo cho hợp đồng tiếp tục có hiệu lực. Tuy nhiên, hành vi chậm trễ đóng phí bảo hiểm chỉ được thực hiện bằng việc đóng đủ phí bảo hiểm còn thiếu mà không bị áp dụng bất kỳ chế tài nào là chưa phù hợp với bản chất của hoạt động đầu tư tài chính. Điều này dẫn đến sự không bình đẳng giữa những người mua bảo hiểm trong việc thực hiện nghĩa vụ đóng phí bảo hiểm.Ba là, việc khôi phục hiệu lực hợp đồng BHNT chỉ được thực hiện trong trường hợp hợp đồng BHNT bị đơn phương đình chỉ khi người mua bảo hiểm đã đóng bảo hiểm dưới 2 năm. Ngược lại, nếu người mua bảo hiểm đã đóng bảo hiểm từ 2 năm trở lên thì các bên không được thỏa thuận khôi phục hiệu lực của hợp đồng. Chúng tôi cho rằng, nếu người mua bảo hiểm đóng bảo hiểm từ 2 năm trở lên thì trong trường hợp hợp đồng BHNT bị DNBH đơn phương đình chỉ thì người mua bảo hiểm được nhận giá trị hoàn lại. Do đó, các bên không được thỏa thuận khôi phục hiệu lực của hợp đồng BHNT. Tuy nhiên, khả năng vi phạm nghĩa vụ đóng phí của người mua BHNT là phổ biến. Do đó, việc thỏa thuận khôi phục hiệu lực của hợp đồng BHNT nếu đạt được sẽ đảm bảo quyền lợi của người thụ hưởng bảo hiểm. Giả định nếu người mua bảo hiểm đã đóng bảo hiểm từ 2 năm trở lên và vi phạm nghĩa vụ đóng phí. DNBH tuyên bố đơn phương đình chỉ hiệu lực của hợp đồng bỏ hiểm nhưng người mua bảo hiểm chưa nhận giá trị hoàn lại. Sau đó, người mua bảo hiểm muốn khôi phục hiệu lực của hợp đồng BHNT đã bị chấm dứt thì không thể thực hiện được theo quy định của pháp luật.Bốn là, việc khôi phục hiệu lực của HĐBH chỉ áp dụng trong trường hợp hợp đồng BHNT bị DNBH đơn phương đình chỉ do người mua bảo hiểm vi phạm nghĩa vụ đóng phí mà không bao gồm các trường hợp khác. Bởi vì, việc hợp đồng bị đơn phương đình chỉ bởi một bên trong quan hệ hợp đồng có rất nhiều lý do khác nhau như người mua chậm khắc phục các biện pháp hạn chế rủi ro, vi phạm nghĩa vụ cung cấp thông tin nên bị đình chỉ nhưng sau đó đã kịp thời cung cấp thông tin đầy đủ… Việc giới hạn các trường hợp khôi phục hiệu lực của hợp đồng BHNT là không cần thiết và vi phạm quyền tự quyết của các bên trong quan hệ hợp đồng[7]2.   Một số kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật điều chỉnh hợp đồng bảo hiểm nhân thọVới mục tiêu bảo vệ quyền lợi của NĐBH hoặc người thụ hưởng, đồng thời đảm bảo thị trường BHNT phát triển minh bạch, cần thiết phải có những sửa đổi, bổ sung các quy định điều chỉnh quan hệ HĐBH nhân thọ. Chúng tôi đề xuất một số kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật điều chỉnh hợp đồng BHNT như sau:Thứ nhất, sửa đổi đoạn hai khoản 1 Điều 38 Luật KDBH theo hướng đảm bảo tính lô gích và thống nhất với đoạn thứ nhất của điều này và bảo vệ được quyền lợi của NĐBH. Theo đó, đoạn hai khoản 1 Điều 38 được viết lại như sau: “Mọi trường hợp thay đổi người thụ hưởng và số tiền bảo hiểm phải có sự đồng ý bằng văn bản của NĐBH”.Thứ hai, nhằm bảo vệ quyền lợi của người thụ hưởng, cần sửa đổi các trường hợp hợp đồng được trả tiền bảo hiểm như sau:Một là, điểm a khoản 1 Điều 39 Luật KDBH sửa đổi theo hướng giảm thời gian theo quy định tại khoản này từ 2 năm xuống còn 1 năm. Khoảng thời gian này là đủ để loại bỏ mối liên hệ giữa hành vi mua bảo hiểm và ý định tự tử để trục lợi bảo hiểm.Hai là, bổ sung vào điểm c khoản 1 Điều 39 Luật KDBH quy định về thời hạn tính từ ngày nộp khoản phí bảo hiểm đầu tiên hoặc kể từ ngày HĐBH tiếp tục có hiệu lực đến ngày thực hiện hành vi phạm tội mà khi xét xử, tội phạm đó bị áp dụng hình phạt tử hình. Khoảng thời hạn này bằng với khoảng thời hạn quy định tại điểm a khoản 1 Điều 39 Luật KDBH.Ba là, bổ sung vào khoản 2 Điều 39 Luật KDBH hai nội dung sau:(i) Nếu tất cả những người thụ hưởng đều có lỗi cố ý gây ra cái chết hoặc thương tật vĩnh viễn cho NĐBH thì người mua bảo hiểm có quyền chỉ định người thụ hưởng tiếp theo; trường hợp người mua bảo hiểm không thể chỉ định người thụ hưởng thì người thụ hưởng là người thừa kế của NĐBH.(ii) Trong trường hợp, một hoặc một số người thụ hưởng cố ý gây ra cái chết hay thương tật vĩnh viễn cho NĐBH, DNBH vẫn phải trả tiền bảo hiểm cho những người thụ hưởng khác theo thoả thuận trong HĐBH, số tiền bảo hiểm của một hoặc một số người thụ hưởng bị tước quyền thụ hưởng sẽ được xử lý theo quy định tại trường hợp (i).Thứ ba, sửa đổi khoản 1 Điều 19 Luật KDBH theo hướng cho phép một bên có quyền từ chối cung cấp thông tin nếu thông tin được yêu cầu cung cấp không rõ ràng hoặc bên được yêu cầu cho rằng không cần thiết phải cung cấp. Dựa vào thực tiễn một bên từ chối cung cấp thông tin, bên còn lại tự cân nhắc việc có giao kết HĐBH hay không.Thứ tư, về hậu quả pháp lý của việc một bên vi phạm nghĩa vụ cung cấp thông tin: Nếu thời điểm phát hiện một bên vi phạm nghĩa vụ cung cấp thông tin trước khi sự kiện bảo hiểm xảy ra thì bên bị vi phạm có quyền tuyên bố đơn phương đình chỉ HĐBH nhân thọ. Nếu thời điểm phát hiện một bên vi phạm nghĩa vụ cung cấp thông tin sau khi sự kiện bảo hiểm xảy ra thì tòa án chỉ có quyền tuyên bố vô hiệu nếu thông tin bị cho là lừa dối là nguyên nhân xảy ra sự kiện bảo hiểm; trường hợp thông tin bị cho là lừa dối là không phải nguyên nhân xảy ra sự kiện bảo hiểm thì DNBH vẫn phải thực hiện nghĩa vụ trả tiền bảo hiểm theo thỏa thuận trong HĐBH.Thứ năm, sửa đổi khoản 4 điều 34 Luật KDBH theo hướng ghi nhận việc khôi phục hiệu lực của HĐBH là “tự do thỏa thuận” mà không đi kèm các điều kiện như đã phân tích tại mục 1. Đồng thời, cần xác định nguyên tắc DNBH im lặng thu phí của người mua bảo hiểm là đồng ý khôi phục hiệu lực của hợp đồng, trừ khi người mua bảo hiểm khôi phục hiệu lực của HĐBH là có yếu tố trục lợi bảo hiểm.Tóm lại, mua BHNT là nhu cầu tất yếu của nền kinh tế, khi mà con người có nhu cầu bảo đảm các khoản chi trả tài chính trong tương lai. Trong khi đó, tỷ lệ mua BHNT tại Việt Nam còn rất thấp so với các quốc gia trên thế giới (90% dân số Mỹ mua BHNT, người Việt chỉ là 8%)[10]. Bên cạnh những yếu tố như thu nhập còn thấp, ít có tâm lý phòng ngừa rủi ro… thì rào cản về pháp lý là một trong những yếu tố làm mất niềm tin của người mua bảo hiểm vào BHNT. Pháp luật BHNT Việt Nam phải được ban hành theo hướng bảo vệ quyền lợi người mua bảo hiểm, thay người mua bảo hiểm ghi nhận các quy định mang tính phòng ngừa, bảo vệ tối đa lợi ích của NĐBH hoặc người thụ hưởng khi người mua bảo hiểm không đủ năng lực thỏa thuận, đàm phán HĐBH[8]. [1] Khoản 1 Điều 38 Luật KDBH.[2] Xem khoản 1 Điều 39 Luật KDBH.[3] Xem khoản 2 điều 39 Luật KDBH.[4] Xem thêm Trần Vũ Hải, Hợp đồng bảo hiểm nhân thọ- Những vấn đề lý luận và thực tiễn, Sách chuyên khảo, Nxb. Tư pháp, 2006, tr.148.[5] Nguyễn Thị Thủy, Pháp luật hợp đồng bảo hiểm con người, Sách chuyên khảo, Nxb. Hồng Đức, 2017, tr. 169.[6]  Điểm k khoản 12.1 Bộ Quy tắc và điều khoản sản phẩm bảo hiểm nhân thọ liên kết chung đóng phí định kỳ quy định khi “Bên mua bảo hiểm và Người được bảo hiểm có nghĩa vụ cung cấp đầy đủ, chính xác, trung thực các thông tin về nhân thân, sức khỏe, nghề nghiệp trong hồ sơ yêu cầu khôi phục hiệu lực Hợp đồng bảo hiểm và tuân thủ các điều kiện đã thỏa thuận tại Quy tắc, Điều khoản này. Nếu Bên mua bảo hiểm vi phạm các nghĩa vụ quy định tại Điều này, yêu cầu khôi phục hiệu lực Hợp đồng bảo hiểm sẽ bị hủy bỏ”.[7] Xem them Trần Minh Hiệp, Về thời điểm phát sinh trách nhiệm bảo hiểm trong hợp đồng bảo hiểm nhân thọ”, Tạp chí Khoa học pháp lý, Số 05(78), năm 2013, tr.37-43.[8] Xem thêm: Trần Vũ Hải, Thực trạng pháp luật bảo vệ quyền lợi của người tham gia bảo hiểm nhân thọ và một số kiến nghị, Tạp chí Luật học, Số 7(146), năm 2013, tr.22- 29.Theo: ThS. Trần Minh HiệpLink tài liệu: https://docs.google.com/document/d/1WhkGiim9taSdnA_QAc0Edfdn2I9Tx1e2/edit

Trong cuộc sống, những rủi ro mang tính khách quan như thiên tai, lũ lụt, cháy rừng... là không thể tránh khỏi. Quan trọng hơn, những thiệt hại về sức khỏe, tính mạng, tài sản của con người do những nguyên nhân trên là vô cùng nặng nề. Do đó, nhu cầu tìm đến với các sản phẩm bảo hiểm của các doanh nghiệp bảo hiểm trên thị trường như là một biện pháp phòng tránh và hạn chế những tổn thất do rủi ro gây ra là một nhu cầu tất yếu của các cá nhân, tổ chức trong xã hội. Đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam hiện nay khi mà ý thức, trình độ hiểu biết của các chủ thể trong xã hội đang ngày một nâng cao hơn thì những nhu cầu không mang tính chất thiết yếu như nhu cầu giao kết một hợp đồng bảo hiểm không còn là “một nhu cầu xa xỉ”. Kéo theo đó là các sản phẩm bảo hiểm nở rộ trên thị trường, ngày một phong phú cả về chất và lượng. Điều này đòi hỏi pháp luật điều chỉnh hoạt động thương mại đặc thù này phải được hoàn thiện để có thể tạo ra sân chơi an toàn và hiệu quả. Ở sân chơi này, các thương nhân được đảm bảo quyền tự do kinh doanh, đảm bảo mục tiêu tìm kiếm lợi nhuận đồng thời các bên mua bảo hiểm cũng được bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng khi lựa chọn phương thức mua bảo hiểm như một biện pháp dự phòng về tài chính trước những rủi ro tiềm ẩn trong cuộc sống.Để đảm bảo yêu cầu như đã đề cập ở trên, đối với pháp luật về hợp đồng kinh doanh bảo hiểm hiện hành phải xem xét một số quy định cụ thể mà trong đó cần có sự quan tâm đặc biệt đến những quy định tồn tại mang tính bản chất, thể hiện đặc thù của hoạt động thương mại đặc biệt này. Những quy định này mang tính cá biệt hoá nội dung pháp luật kinh doanh bảo hiểm so với nội dung pháp luật về các hoạt động thương mại “truyền thống” khác. Theo nguyên tắc bình đẳng – tự do – thoả thuận được ghi nhận trong Bộ luật Dân sự qua các thời kỳ từ năm 1995 đến nay thì nội dung của hợp đồng là hoàn toàn do các bên quyết định và phụ thuộc vào ý chí của các bên, các quy định về nội dung hợp đồng trong Bộ Luật Dân sự chỉ mang tính chất khuyến nghị các bên trong quan hệ hợp đồng thoả thuận để hạn chế được phần nào những tranh chấp, bất đồng trong quá trình thực hiện hợp đồng sau này.Trong khi đó, Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 (được sửa đổi, bổ sung năm 2010) về nội dung của hợp đồng bảo hiểm có quy định một số nội dung như: “Tên địa chỉ của doanh nghiệp bảo hiểm, tên địa chỉ của bên mua bảo hiểm; đối tượng bảo hiểm, số tiền bảo hiểm, điều kiện, phạm vi bảo hiểm, điều khoản bảo hiểm, điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm, thời hạn bảo hiển, mức phí bảo hiểm...”[1] là những điều khoản bắt buộc mà các bên phải ghi nhận trong hợp đồng kinh doanh bảo hiểm. Xét trong phạm vi hoạt động kinh doanh bảo hiểm với bản chất là hoạt động thương mại đặc thù có đối tượng hợp đồng đặc biệt là “lời cam kết, lời hứa sẽ thực hiện nghĩa vụ thanh toán tiền bảo hiểm khi có rủi ro xảy ra” của nhà bảo hiểm với bên mua bảo hiểm thì những nội dung được nêu trong Luật Kinh doanh bảo hiểm như trên thực sự là cần thiết phải được thỏa thuận trong hợp đồng kinh doanh bảo hiểm. Điều này sẽ giúp cho người mua bảo hiểm có thể nhận diện được một cách rõ ràng, chi tiết nội dung của hoạt động thương mại đặc biệt này và qua đó có thể xác định được chính xác quyền và nghĩa vụ của mình trong quan hệ kinh doanh bảo hiểm. Tuy nhiên, những quy định cụ thể về “Điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm” trong Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000, sửa đổi bổ sung năm 2010 hiện nay chưa thực sự hợp lý vàchưa bảo đảm được nguyên tắc cân bằng quyền lợi của các chủ thể tham gia quan hệ kinh doanh bảo hiểm. Bởi lẽ, không chỉ riêng trong hoạt động kinh doanh bảo hiểm mà trong các hoạt động có mục tiêu tìm kiếm lợi nhuận nói chung, pháp luật phải thể hiện được vai trò vừa là công cụ quản lý của nhà nước nhưng cũng đồng thời là hành lang pháp lý bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của các bên tham gia vào hoạt động.Cụ thể, theo quy định của Luật Kinh doanh bảo hiểm, điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm được hiểu là “các trường hợp doanh nghiệp bảo hiểm không phải trả tiền hoặc không phải bồi thường khi có sự kiện bảo hiểm xảy ra”[2]. Nghĩa là khi xảy ra những trường hợp bên bán được loại trừ trách nhiệm trong hợp đồng bảo hiểm, mặc dù sự kiện bảo hiểm xảy ra nhưng bên mua bảo hiểm sẽ không nhận được bất kỳ khoản thanh toán nào của bên bán bảo hiểm. Quy định này nhằm mục đích bảo đảm bản ghi nhận đúng bản chất của hoạt động kinh doanh bảo hiểm là luôn dựa trên nguyên tắc số đông bù thiểu số. Đây là loại hoạt động mà chỉ có thể được tiến hành khi số lượng người tham gia bảo hiểm lớn gấp nhiều lần số người gặp những rủi ro nhất định trong cuộc sống mà doanh nghiệp bảo hiểm phải thực hiện nghĩa vụ bảo hiểm. Điều này đồng nghĩa với việc các doanh nghiệp bảo hiểm sẽ không rơi vào trạng thái đối mặt với nguy cơ mất khả năng thanh toán khi xảy ra những sự kiện bảo hiểm như động đất, sóng thần, chiến tranh… Bởi lẽ, những sự kiện bảo hiểm này sẽ gây ra hàng loạt những thiệt hại về tính mạng, sức khoẻ, tài sản của con người trên phạm vi rộng và quy mô vô cùng lớn.Vì vậy, doanh nghiệp bảo hiểm lúc này có thể sẽ không đủ khả năng tài chính để chi trả các khoản tiền bảo hiểm và tiền bồi thường cho những tổn thất mà người mua bảo hiểm phải gánh chịu. Thậm chí, doanh nghiệp bảo hiểm có thể phải đối mặt với nguy cơ mất khả năng thanh toán và rơi vào tình trạng phá sản. Do đó, có thể khẳng định quy định về điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm phải là nội dung bắt buộc hiện diện trong hợp đồng kinh doanh bảo hiểm vẫn còn tồn tại một số vướng mắc, hạn chế như sau:Thứ nhất, trong Luật Kinh doanh bảo hiểm hiện nay chỉ đề cập đến khái niệm, nguyên tắc và trường hợp ngoại lệ của điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm mà không quy định giới hạn của các doanh nghiệp bảo hiểm khi xác định những trường hợp được loại trừ trách nhiệm bảo hiểm của mình. Điều này sẽ dẫn đến tình trạng doanh nghiệp bảo hiểm có thể sử dụng các trường hợp “loại trừ trách nhiệm bảo hiểm” như là một trong các công cụ để giải thoát khỏi nghĩa vụ chi trả khoản tiền bảo hiểm khi có sự kiện bảo hiểm xảy ra. Đặc biệt trong bối cảnh các hợp đồng kinh doanh bảo hiểm trên thực tế đều là hợp đồng gia nhập (loại hợp đồng với các điều khoản được xây dựng trên cơ sở ý chí của một bên mà bên còn lại của hợp đồng không có cơ hội thoả thuận, chỉ có thể thể hiện ý chí thông qua việc tham gia hoặc không tham gia hợp đồng) thì khả năng kiểm soát của bên mua bảo hiểm đối với các trường hợp “loại trừ trách nhiệm” mà doanh nghiệp bảo hiểm đưa vào trong hợp đồng là không thể thực hiện được. Do vậy, doanh nghiệp bảo hiểm hoàn toàn có thể “lạm dụng” quy định về điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm để từ chối thực hiện nghĩa vụ bảo hiểm đối với bên mua bảo hiểm khi có rủi ro xảy ra. Từ đó dẫn đến tình trạng quyền và lợi ích chính đáng của bên mua bảo hiểm trong hợp đồng bảo hiểm sẽ không được đảm bảo thực hiện trên thực tế.Thứ hai, trong Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 (sửa đổi bổ sung năm 2010) không quy định về hậu quả pháp lý đối với những hợp đồng kinh doanh bảo hiểm thiếu điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm. Điều này gây lúng túng cho các chủ thể của hợp đồng và gây khó khăn cho cơ quan giải quyết tranh chấp trong việc xác định quyền và nghĩa vụ của các bên khi không thoả thuận về điều khoản loại trừ và có tranh chấp xảy ra. Về vấn đề này trên thực tế tồn tại hai luồng quan điểm khác nhau: Một là có những chuyêngia cho rằng, hậu quả pháp lý của trường hợp các bên thoả thuận thiếu điều khoản bắt buộc phải có trong hợp đồng là hợp đồng có thể sẽ bị tuyên vô hiệu. Hai là một số chuyên gia cho rằng, trong trường hợp này phải xác định hậu quả pháp lý là hợp đồng chưa hình thành vì những điều khoản bắt buộc này được xem như là một trong các dấu hiệu để xác định sự tồn tại của các thoả thuận trong quan hệ kinh doanh bảo hiểm.Thứ ba, xét trong mối tương quan với Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010 thì những quy định về loại trừ trách nhiệm bảo hiểm bắt buộc phải tồn tại trong hợp đồng kinh doanh bảo hiểm theo quy định của Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 (sửa đổi, bổ sung năm 2010) sẽ không phát sinh hiệu lực[3]. Theo đó, để tránh tình trạng quyền và lợi ích chính đáng của người tiêu dùng bị xâm phạm bởi những quy định có tính chất loại trừ trách nhiệm của chủ thể kinh doanh hàng hoá, dịch vụ được thiết kế sẵn trong hợp đồng thì những điều khoản loại trừ này sẽ không có hiệu lực. Điều này đồng nghĩa với việc theo quy định của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, nhà bảo hiểm vẫn phải chịu trách nhiệm chi trả khoản tiền bảo hiểm khi sự kiện bảo hiểm xảy ra kể cả trong trường hợp thực tế nhà bảo hiểm được loại trừ trách nhiệm bảo hiểm theo quy định của hợp đồng. Như vậy có sự mâu thuẫn giữa Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và Luật Kinh doanh bảo hiểm khi cùng quy định về những điều khoản loại trừ trách nhiệm của chủ thể kinh doanh nhưng theo hai hướng hoàn toàn trái ngược nhau: Luật Kinh doanh bảo hiểm quy định điều khoản loại trừ như là một điều kiện để xác định sự tồn tại của hợp đồng kinh doanh bảo hiểm. Trong khi đó, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng lại phủ nhận sự tồn tại của điều khoản này bằng cách không thừa nhận giá trị hiệu lực của nó mặc dù điều khoản này tồn tại trong hợp đồng kinh doanh bảo hiểm. Quan trọng hơn, khi áp dụng hai quy định của hai văn bản pháp luật này dẫn đến hai hậu quả pháp lý hoàn toàn khác nhau và có ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và nghĩa vụ của các chủ thể của hợp đồng bảo hiểm. Cụ thể, khi có sự kiện bảo hiểm xảy ra trong trường hợp được loại trừ trách nhiệm bảo hiểm: (i) Nếu áp dụng quy định của Luật Kinh doanh bảo hiểm, nhà bảo hiểm sẽ không phải thực hiện trách nhiệm bảo hiểm và bên mua bảo hiểm sẽ không nhận được tiền bảo hiểm; (ii) Nếu áp dụng quy định của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng thì nhà bảo hiểm vẫn phải thực hiện nghĩa vụ bảo hiểm và bên mua bảo hiểm sẽ nhận được toàn bộ khoản tiền bảo hiểm theo thoả thuận. Hiển nhiên, tình trạng này sẽ dẫn đến một hệ quả là hai chủ thể trong quan hệ bảo hiểm sẽ áp dụng hai quy định của hai văn bản luật khác nhau để bảo vệ quyền lợi cho mình và bên nào cũng chính đáng, hợp pháp. Trong tình huống như vậy, có thể phải vận dụng nguyên tắc ưu tiên áp dụng luật chuyên ngành (mối quan hệ giữa luật chung và luật riêng) để giải quyết vấn đề. Câu hỏi đặt ra là trong mối quan hệ giữa Luật Kinh doanh bảo hiểm và Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng thì văn bản nào là văn bản có tính chất là Luật chung và văn bản nào có tính chất là luật chuyên ngành để ưu tiên áp dụng trong hoàn cảnh này. Theo thiển ý của cá nhân tác giả, trong mối quan hệ giữa hai văn bản pháp luật trên đây thì Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng là văn bản có tính chất là luật chung hướng đến bảo vệ cho đối tượng là khách hàng trong quá trình thực hiện hành vi tiêu dùng của mình với các nhà cung cấp. Trong khi đó, Luật Kinh doanh bảo hiểm là luật chuyên ngành được ban hành nhằm mục đích điều chỉnh các quan hệ phát sinh trong quá trình tiến hành hoạt động kinh doanh bảo hiểm, do vậy cần có những quy định mang tính đặc thù để đảm bảo thể hiện đúng bản chất của hoạt động thương mại đặc biệt này theo nguyên tắc bảo đảm quyền lợi cho cả bên bán bảo hiểm và bên mua bảo hiểm.Do đó, để giải quyết một cách toàn diện và thấu đáo những hạn chế, tồn tại đã đề cập trên đây, tác giả có một số kiến nghị như sau:Một là, trong Luật Kinh doanh bảo hiểm cần bổ sung quy định về giới hạn của các trường hợp loại trừ trách nhiệm bảo hiểm mà nhà bảo hiểm đưa vào trong hợp đồng. Quy định này một mặt giúp cho bên mua bảo hiểm có thể kiểm soát được tính hợp pháp của các trường hợp loại trừ trách nhiệm bảo hiểm do doanh nghiệp bảo hiểm đưa vào trong hợp đồng. Mặt khác quy định này cũng giúp cho bên bán bảo hiểm tránh được tình trạng lạm dụng các quy định “lỏng lẻo” của pháp luật về điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm để giải thoát cho mình khỏi nghĩa vụ chi trả tiền bảo hiểm với bên mua bảo hiểm. Lưu ý, giới hạn của các trường hợp loại trừ trách nhiệm bảo hiểm nên được thiết kế dưới dạng khái quát như sau: “Các trường hợp loại trừ trách nhiệm bảo hiểm chỉ được thoả thuận nhằm mục đích bảo đảm cho khả năng thanh toán của doanh nghiệp bảo hiểm”. Điều này vừa đảm bảo đúng bản chất của hợp đồng kinh doanh bảo hiểm vừa đảm bảo quyền tự do kinh doanh cho doanh nghiệp bảo hiểm. Với trường hợp này, một trong các cơ chế để kiểm soát có hiệu quả giới hạn việc xây dựng và đưa vào trong hợp đồng các trường hợp loại trừ trách nhiệm bảo hiểm của doanh nghiệp bảo hiểm đó là thông qua quy trình đăng ký mẫu sản phẩm bảo hiểm của Bộ Tài chính. Đây là cơ quan bằng trình độ và năng lực của mình sẽ như một “phễu lọc” loại bỏ các quy định có khả năng xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của bên mua bảo hiểm trong hợp đồng với doanh nghiệp bảo hiểm.Hai là, trong Luật Kinh doanh bảo hiểm cần phải bổ sung hậu quả pháp lý cụ thể đối với trường hợp thỏa thuận của bên mua và bên bán bảo hiểm thiếu điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm theo một trong hai hướng sau: Một là quy định cụ thể trong Luật Kinh doanh bảo hiểm hậu quả pháp lý cho trường hợp này là hợp đồng sẽ vô hiệu (giống như các trường hợp vô hiệu có tính chất ngoại lệ khác mặc dù vẫn đảm bảo điều kiện có hiệu lực của hợp đồng). Hai là, quy định nếu không có điều khoản này, hợp đồng kinh doanh bảo hiểm được xem như chưa hình thành và do đó không làm phát sinh các quyền và nghĩa vụ của các chủ thể. Ngoài ra, hệ quả tiếp theo của cả hai trường hợp trên là các bên trong quan hệ hợp đồng bảo hiểm phải khôi phục lại tình trạng tài sản ban đầu, trả lại cho nhau những gì đã nhận.Ba là, cần phải giải quyết mâu thuẫn giữa quy định của Luật Kinh doanh bảo hiểm và Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng về điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm theo một trong hai hướng sau: Hướng thứ nhất là bổ sung thêm những trường hợp ngoại lệ trong Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đối với quy định loại trừ trách nhiệm của chủ thể kinh doanh. Nghĩa là những trường hợp loại trừ trách nhiệm của chủ thể kinh doanh đối với người tiêu dùng được xác định là ngoại lệ sẽ vẫn phát sinh hiệu lực và “những quy định loại trừ trách nhiệm bảo hiểm để đảm bảo khả năng thanh toán” của doanh nghiệp bảo hiểm là một trường hợp ngoại lệ như vậy. Hướng thứ hai là bổ sung quy định về nguyên tắc xác định hiệu lực áp dụng trong Luật Kinh doanh bảo hiểm để đảm bảo khi có mâu thuẫn giữa Luật Kinh doanh bảo hiểm với tư cách là luật chuyên ngành với Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng với tư cách là luật điều chỉnh chung thì Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng được xem xét áp dụng trong chừng mực có thể bảo vệ tối đa quyền và lợi ích của người tiêu dùng với điều kiện không xâm phạm đến lợi ích chính đáng của doanh nghiệp bảo hiểm.Trên đây là một số kiến nghị nhằm khắc phục những điểm tồn tại, hạn chế trong Luật Kinh doanh bảo hiểm hiện hành về các điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm trong hợp đồng kinh doanh bảo hiểm. Những kiến nghị này được tác giả đưa ra trên nguyên tắc tôn trọng sự thỏa thuận của các bên trong mối quan hệ hợp đồng nhưng đồng thời cũng phải đảm bảo sự cân bằng quyền lợi của các chủ thể tham gia cũng như nhu cầu quản lý của nhà nước đối với hoạt động thương mại đặc thù này.[1] Khoản 1 Điều 13 Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2010.[2] Khoản 1 Điều 16 Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000.[3] Điều khoản của hợp đồng giao kết với người tiêu dùng, điều kiện giao dịch chung không có hiệu lực trong các trường hợp sau đây:a) Loại trừ trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ đối với người tiêu dùng theo quy định của pháp luật; (Điểm a khoản 1 Điều 16 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010).Nguồn bài viết: https://tapchitoaan.vn/loai-tru-trach-nhiem-bao-hiem-trong-hop-dong- kinh-doanh-bao-hiem Theo: ThS. ĐỖ PHƯƠNG THẢOLink tài liệu: https://docs.google.com/document/d/1WhkGiim9taSdnA_QAc0Edfdn2I9Tx1e2/edit  

 I. Quy định của pháp luật hiện hành về thời điểm phát sinh trách nhiệm bảo hiểmTheo quy định tại Điều 15 Luật Kinh doanh bảo hiểm, trách nhiệm bảo hiểm phátsinh khi có một trong những trường hợp sau đây:“- Hợp đồng bảo hiểm đã được giao kết và bên mua bảo hiểm đã đóng đủ phí bảo hiểm;– Hợp đồng bảo hiểm đã được giao kết, trong đó có thỏa thuận giữa doanh nghiệp bảo hiểm và bên mua bảo hiểm về việc bên mua bảo hiểm nợ phí bảo hiểm;–   Có bằng chứng về việc hợp đồng bảo hiểm đã được giao kết và bên mua bảo hiểm đã đóng đủ phí bảo hiểm”.Dưới góc độ lý luận về hợp đồng, để xác định đúng trách nhiệm bảo hiểm, có ba thời điểm cần xác định gồm: thời điểm giao kết hợp đồng, thời điểm phát sinh hiệu lực hợp đồng và thời điểm phát sinh trách nhiệm từ hợp đồng.1.   Về thời điểm giao kết HĐBHNTTheo quy định tại Điều 14 Luật Kinh doanh bảo hiểm, HĐBHNT phải được lập thành văn bản hoặc cũng có thể được lập dưới dạng bằng chứng giao kết hợp đồng bảo hiểm[1]. Luật Kinh doanh bảo hiểm không quy định về phương thức giao kết HĐBHNT nên có thể hiểu với hình thức giao kết hợp đồng bằng văn bản, phương thức giao kết có thể được thực hiện trực tiếp hoặc gián tiếp. Theo khoản 1 và 4 Điều 403 Bộ luật Dân sự 2005, “thời điểm giao kết hợp đồng bằng văn bản là thời điểm bên sau cùng ký vào văn bản” (nếu là phương thức giao kết trực tiếp) hoặc là “thời điểm bên đề nghị nhận được trả lời chấp nhận giaokết hoặc khi các bên đã thoả thuận xong về nội dung chủ yếu của hợp đồng” (nếu là giao kết gián tiếp).2.   Về thời điểm có hiệu lực của HĐBHNTTheo Từ điển giải thích thuật ngữ Luật học, “hiệu lực của hợp dân sự là giá trị bắt buộc đối với các chủ thể tham gia giao kết hợp đồng”[2]. Có hai dấu hiệu thể hiện bản chất của hiệu lực hợp đồng, “một là, giá trị pháp lý của hợp đồng giống như luật; hai là, hiệu lực ràng buộc mang tính cưỡng chế nhằm ràng buộc các bên phải tôn trong và thực thi đầy đủ các cam kết trong hợp đồng”. Hiệu lực của hợp đồng là giá trị pháp lý của hợp đồng làm phát sinh các quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia, và giá trị pháp lý buộc các bên tham gia hợp đồng phải tôn trọng và thực thi đầy đủ các cam kết trong hợp đồng”[3]. Luật Kinh doanh bảo hiểm cũng không quy định thời điểm có hiệu lực của hợp đồng bảo hiểm. Theo khoản 1 và 3 Điều 404 Bộ luật Dân sự 2005, “hợp đồng được giao kết hợp pháp có hiệu lực bắt buộc đối với các bên” và “hợp đồng có hiệu lực kể từ thời điểm giao kết, trừ trường hợp có thoả thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác”. Như vậy, nếu một trong các bên của HĐBHNT chứng minh được HĐBHNT đã giao kết thì nội dung của hợp đồng đó có hiệu lực, tức có giá trị ràng buộc, cưỡng chế đối với các bên. Theo đó, trách nhiệm phát sinh từ HĐBHNT cũng sẽ trở nên ràng buộc đối với các bên.3.   Về thời điểm phát sinh trách nhiệm bảo hiểmTheo Điều 15 Luật Kinh doanh bảo hiểm, thời điểm phát sinh trách nhiệm bảo hiểm trong HĐBHNT không phát sinh cùng lúc với thời điểm giao kết hợp đồng hoặc thời điểm phát sinh hiệu lực của hợp đồng. Với quy định nêu trên, khái niệm “thời điểm phát sinh trách nhiệm bảo hiểm” là một khái niệm hoàn toàn mới trong pháp luật kinh doanh bảo hiểm. Với hai tiêu chí theo Điều 15 Luật Kinh doanh Bảo hiểm, thời điểm phát sinh trách nhiệm bảo hiểm không trùng với thời điểm giao kết hợp đồng hay thời điểm phát sinh hiệu lực hợp đồng. Quy định này dẫn đến một số bất cập về mặt pháp lý và tiễn áp dụng pháp luật như được phân tích dưới đây.II. Bất cập về mặt pháp lý và thực tiễn khi xác định thời điểm phát sinh trách nhiệm bảo hiểm nhân thọ.Do tính cạnh tranh khốc liệt của thị trường bảo hiểm nhân thọ và phương thức cung cấp dịch vụ bảo hiểm nhân thọ chủ yếu thông qua các đại lý hoặc nhân viên của đại lý doanh nghiệp bảo hiểm; thực tiễn giao kết HĐBHNT thường không tuân thủ quy trình giao kết hợp đồng theo hướng dẫn của doanh nghiệp bảo hiểm. Điều này dẫn đến việc khó xác định thời điểm phát sinh trách nhiệm bảo hiểm khi sự kiện bảo hiểm phát sinh.1. Về điều kiện HĐBHNT đã được giao kết hoặc có bằng chứng HĐBHNT đã được giao kếtĐiều kiện này chỉ nhằm xác định thời điểm giao kết hợp đồng mà chưa thể xác định “thời điểm có hiệu lực của hợp đồng”. Như vậy, nếu các bên có thỏa thuận về thời điểm có hiệu lực của HĐBHNT sau thời điểm giao kết hợp đồng nhưng bên mua bảo hiểm đã đóng đủ phí bảo hiểm thông qua đại lý bảo hiểm thì trách nhiệm bảo hiểm phát sinh trước thời điểm có hiệu lực của hợp đồng. Quy định như vậy là không hợp lý, bởi vì trách nhiệm bảo hiểm là nghĩa vụ phát sinh từ hợp đồng đã có hiệu lực pháp luật. Vì vậy, khi hợp đồng chưa phát sinh hiệu lực thì không thể phát sinh trách nhiệm bảo hiểm.2.   Về điều kiện bên mua bảo hiểm đã đóng đủ phí bảo hiểmNghĩa vụ đóng phí bảo hiểm là nghĩa vụ phát sinh từ hợp đồng bảo hiểm đã có hiệu lực pháp luật. Trường hợp hợp đồng bảo hiểm đã có hiệu lực pháp luật nhưng bên mua bảo hiểm không đóng phí bảo hiểm thì xem như đã vi phạm hợp đồng trừ trường hợp có thỏa thuận nợ phí bảo hiểm. Hợp đồng bảo hiểm đã được chấm dứt hiệu lực theo Điều 23 Luật Kinh doanh bảo hiểm. Trong trường hợp này, doanh nghiệp nghiệp bảo hiểm “không được khởi kiện đòi bên mua bảo hiểm đóng phí bảo hiểm”[4]. Vì vậy, pháp luật quy định thời điểm đóng đủ phí bảo hiểm là thời điểm phát sinh trách nhiệm bảo hiểm là không cần thiết. Thực tiễn áp dụng quy định này trong hợp đồng bảo hiểm nhân thọ phát sinh một số vấn đề sau:Một là, khi HĐBHNT đã được giao kết và có hiệu lực pháp luật thì nghĩa vụ đóng phí bảo hiểm phát sinh. Khi đó, bên mua bảo hiểm sẽ đóng phí kỳ hạn đầu tiên và cho các kỳ hạn tiếp theo. Vì những khó khăn về tài chính hoặc do không được đôn đốc, nhắc nhở của doanh nghiệp bảo hiểm nên bên mua bảo hiểm tạm ngưng đóng phí bảo hiểm trong một hoặc một số kỳ hạn. Tuy nhiên, nếu sau đó họ vẫn tiếp tục đóng phí bảo hiểm thì họ phải đóng phí cho cả phần thời gian từ khi tạm ngưng đóng phí cho đến ngày đóng phí bảo hiểm trở lại trên thực tế. Hành vi thu phí bảo hiểm cho thời gian trước đó đồng nghĩa rằng doanh nghiệp bảo hiểm chấp nhận bảo hiểm cho những rủi ro trước đó trừ trường hợp doanh nghiệp bảo điểm ra thông báo đơn phương đình chỉ HĐBHNT sau khi đã ấn định một khoản thời gian gia hạn đóng phí bảo hiểm cần thiết đề bên mua bảo hiểm thực thực hiện nghĩa vụ đóng phí bảo hiểm. Tác giả cho rằng việc doanh nghiệp bảo hiểm chấp nhận thu phí bảo hiểm sau khi bên mua bảo hiểm vi phạm nghĩa vụ đóng phí bảo hiểm đồng nghĩa với việc khôi phục hiệu lực hợp đồng theo khoản 4 Điều 35 Luật Kinh doanh bảo hiểm.Hai là, bảo hiểm nhân thọ khác với bảo hiểm phi nhân thọ ở số lần đóng phí bảo hiểm nhiều và thời hạn đóng bảo hiểm là dài hạn. Vì vậy, có những trường hợp bên mua bảo hiểm đã đóng phí bảo hiểm cho những lần trước đó nhưng do khó khăn về tài chính hoặc do doanh nghiệp bảo hiểm thiếu đôn đốc, nhắc nhở mà bên mua bảo hiểm chưa đóng phí bảo hiểm những lần tiếp theo. Tuy nhiên, nếu sau đó bên mua bảo hiểm tiếp tục thực hiện nghĩa vụ đóng phí bảo hiểm thì doanh nghiệp bảo hiểm vẫn tiếp tục thu phí bảo hiểm. Đến khi sự kiện bảo hiểm phát sinh thì doanh nghiệp bảo hiểm từ chối trách nhiệm bảo hiểm do chưa đóng đủ phí bảo hiểm. Khoản 2 Điều 35 Luật Kinh doanh bảo hiểm quy định “trong trường hợp phí bảo hiểm được đóng nhiều lần và bên mua bảo hiểm đã đóng một hoặc một số lần phí bảo hiểm nhưng không thể đóng được các khoản phí bảo hiểm tiếp theo thì sau thời hạn 60 ngày, kể từ ngày gia hạn đóng phí” thì “doanh nghiệp bảo hiểm có quyền đơn phương đình chỉ thực hiện hợp đồng”. Pháp luật mới chỉ ghi nhận quyền đơn phương đình chỉ hợp đồng nhưng không quy định hình thức và thời điểm đơn phương đình chỉ hợp đồng bảo hiểm. Đồng thời, pháp luật cũng không quy định rõ nếu doanh nghiệp bảo hiểm tiếp tục thu phí bảo hiểm thì có được quyền đơn phương đình chỉ hợp đồng bảo hiểm do bên mua bảo hiểm vi phạm nghĩa vụ đóng phí bảo hiểm trước đó hay không.Ba là, vấn đề xác định thời điểm đóng đủ phí bảo hiểm. Thực tiễn đóng phí bảo hiểm được thực hiện tại đại lý bảo hiểm hoặc tại nơi cư trú của bên mua bảo hiểm (thông qua nhân viên thu phí bảo hiểm). Do đó, thời điểm đóng phí bảo hiểm trên thực tế và thời điểm doanh nghiệp thu phí bảo hiểm từ đại lý hoặc từ nhân viên thu phí bảo hiểm là khác nhau. Cũng có trường hợp bên mua bảo hiểm đã đóng phí bảo hiểm nhưng đại lý bảo hiểm hoặc nhân viên thu phí bảo hiểm không nộp phí bảo hiểm cho doanh nghiệp bảo hiểm đúng hạn[5]. Do đó, trường hợp có sự kiện bảo hiểm xảy ra giữa hai thời điểm này thì trách nhiệm bảo hiểm chưa phát sinh đối với doanh nghiệp bảo hiểm. Hơn nữa, một vấn đề cần làm rõ là nếu việc chậm đóng phí bảo hiểm là do lỗi của đại lý bảo hiểm hoặc nhân viên thu phí bảo hiểm thì trách nhiệm bảo hiểm có phát sinh không. Thực tiễn xét xử phát sinh nhiều cách hiểu khác nhau về vấn đề này:Ngày 24/03/2005, ông Trần Hữu Liêm, sinh năm 1956, thường trú tại ấp 3, xã Bình Thành, huyện Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre, kí hợp đồng số 71375698 mua Bảo hiểm nhân thọ của Công ty TNHH Bảo hiểm nhân thọ Prudential Việt Nam với mệnh giá sản phẩm chính 100.000.000 đồng. Sản phẩm bổ trợ chết và tàn tật do tai nạn 200.000.000 đồng. Tổng cộng số tiền ông Liêm phải đóng theo định kì hằng quý trong 18 năm là 300.000.000 đồng. Ông Liêm đóng phí quý đầu là 3.654.000 đồng trong ngày kí hợp đồng thông qua bà Vũ Thị Minh Nguyền (đại lí bảo hiểm Prudential tại địa phương). Bà Nguyền cam kết đại lí sẽ đến thu tiền tại nhà nếu đến hạn mà chưa có tiền đóng thì cho gia hạn 60 ngày. Nếu có gì trở ngại thì phía công ty hoặc đại lý gửi thư hoặc điện thoại nhắc nhở. Ngày 24/6/2005, đến hạn đóng tiền quý thứ hai, bà Nguyền không tới thu tiền. Ông Liêm đến đại lý đóng tiền nhưng không gặp được bà Nguyền. Lý do, bà Nguyền đi học chính trị (có giấy chứng nhận số 140/GCN ngày 11/9/2005 của Hiệu trưởng Trường Chính trị tỉnh Bến Tre). Ngày 27/8/2005, ông Liêm bị ngã đập đầu vào thành ghe chấn thương sọ não, qua đời.Trong giấy xác nhận ngày 24/3/2006 nộp cho tòa án, bà Vũ Thị Minh Nguyền xác nhận: “Tôi bận đi học chính trị, vả lại công ty cũng không gửi giấy báo cho đại lý biết là hợp đồng đến hạn mà khách hàng cũng không nhận được giấy báo của công ty là hợp đồng mất hiệu lực ba ngày… cả gia đình ông Liêm đều thiết tha mua bảo hiểm, do tai nạn xẩy ra ngoài ý muốn, vậy chúng tôi đề nghị công ty cũng nên tạo uy tín cho đại lý và công ty giải quyết cho ông Liêm”. Tại Bản án Dân sự sơ thẩm số 28/2008/DS-ST ngày 21/8/2008, TAND Quận 1, TP Hồ Chí Minh tuyên: “Không chấp nhận yêu cầu của bà Phạm Thị Trên (người thụ hưởng theo chỉ định trong hợp đồng bảo hiểm) đòi Công ty TNHH Bảo hiểm Nhân thọ Prudential Việt Nam trả tiền bảo hiểm do ông ông Trân Hữu Liêm không đóng đủ phí bảo hiểm”. Tại Bản án phúc thẩm số 538/2009/DS-PT ngày 31/3/2009, Tòa phúc thẩm TAND TP Hồ Chí Minh tuyên: “Chấp nhận một phần yêu cầu kháng cáo của bà Phạm Thị Trên. Sửa bản án sơ thẩm số 28/2008/DS-ST ngày 21/8/2008 của TAND Quận 1, TP Hồ Chí Minh. Buộc Công ty Prudential Việt Nam trả tiền bảo hiểm là 300.000.000 đồng cho bà Phạm Thị Trên ngay sau khi án có hiệu lực pháp luật”. Trong vụ việc này, bên mua bảo hiểm đã vi phạm nghĩa vụ đóng phí bảo hiểm liên tục trong suốt thời gian hợp đồng bảo hiểm có hiệu lực. Vi phạm này là căn cứ để doanh nghiệp bảo hiểm đơn phương đình chỉ hợp đồng bảo hiểm theo bản bán cấp sơ thẩm. Tuy nhiên, bản án cấp phúc thẩm vẫn yêu cầu doanh nghiệp bảo hiểm bồi thường bảo hiểm do việc đóng phí bảo hiểm thực hiện theo thỏa thuận theo quy định của Bộ luật Dân sự và điểm a, khoản 2 Điều 8 Luật Kinh doanh bảo hiểm. Trong vụ việc này lỗi thuộc về phía Prudential và đại lý tại địa phương khiến cho bên mua bảo hiểm không thể thực hiện việc đóng phí bảo hiểm. Điều này có nghĩa là có những trường hợp nhất định trách nhiệm bảo hiểm vẫn có thể phát sinh ngay cả khi bên mua bảo hiểm chưa đóng đủ phí bảo hiểm.3.   Về cấp chứng thư bảo hiểmNếu HĐBHNT đã giao kết và khách hàng đã đóng đủ phí bảo hiểm nhưng doanh nghiệp bảo hiểm chưa cấp chứng thư bảo hiểm cho khách hàng thì hợp đồng có phát sinh trách nhiệm bảo hiểm không? Thực tế cho thấy việc giao kết hợp đồng bảo hiểm và đóng phí bảo hiểm là thông qua đại lý bảo hiểm hoặc qua nhân viên kinh doanh; doanh nghiệp bảo hiểm chỉ cấp chứng thư bảo hiểm khi đã nhận đủ phí bảo hiểm và hợp đồng bảo hiểm đã giao kết. Nếu có sự kiện bảo hiểm xảy ra giữa hai thời điểm này thì doanh nghiệp bảo hiểm từ chối trách nhiệm bảo hiểm theo Điều 15 Luật Kinh doanh bảo hiểm.4.   Về điều kiện đóng đủ phí bảo hiểmĐiều 15 Luật Kinh doanh bảo hiểm quy định điều kiện phát sinh trách nhiệm bảo hiểm là phải đóng “đủ phí bảo hiểm” đã vi phạm nguyên tắc thỏa thuận giữa các bên. Phí bảo hiểm là nghĩa vụ tài chính phát sinh từ HĐBHNT. Vì vậy, việc thực hiện nghĩa vụ này như thế nào là do các bên thỏa thuận. Các bên có thể thỏa thuận một thời điểm đóng phí bảo hiểm khác sau thời điểm phát sinh trách nhiệm bảo hiểm. Việc doanh nghiệp bảo hiểm chấp nhận giao kết hợp đồng bảo hiểm hoặc cấp chứng thư bảo hiểm khi khách hàng chưa đóng phí bảo hiểm được coi là mặc nhiên chấp nhận gia hạn thời hạn đóng phí nếu trong hợp đồng không thỏa thuận về thời hạn đóng phí bảo hiểm. Như vậy, khoản 2 Điều 15 Luật Kinh doanh bảo hiểm yêu cầu bên mua bảo hiểm phải chứng minh “có thỏa thuận giữa doanh nghiệp bảo hiểm và bên mua bảo hiểm về việc bên mua bảo hiểm nợ phí bảo hiểm” là vi phạm nguyên tắc giải thích hợp đồng bảo hiểm quy định tại Điều 21 Luật Kinh doanh bảo hiểm “trong trường hợp hợp đồng bảo hiểm có điều khoản không rõ ràng thì điều khoản đó được giải thích theo hướng có lợi cho bên mua bảo hiểm”.Thêm vào đó, trên thực tế hiện nay, các doanh nghiệp bảo hiểm kinh doanh bảo hiểm nhân thọ đều thỏa thuận cung cấp cho khách hàng một số quyền lợi như duy trì hợp đồng bảo hiểm với số tiền bảo hiểm giảm dần (tiền phí bảo hiểm sẽ tự động trừ dần vào số tiền bảo hiểm hoàn lại), chuyển đổi thành hợp đồng khác đã trả phí một lần (sản phẩm bảo hiểm có mức phí bảo hiểm bằng với mức phí bảo hiểm đã đóng)… Tuy nhiên, những thỏa thuận này thường được hiểu là những ưu đãi của doanh nghiệp bảo hiểm cho khách hàng chứ không phải là những quyền lợi chính đáng của bên mua bảo hiểm được pháp luật bảo đảm theo thỏa thuận trong hợp đồng bảo hiểm. Vì vậy, nếu có sự kiện bảo hiểm phát sinh, doanh nghiệp bảo hiểm thường sẽ viện dẫn vi phạm nghĩa vụ đóng phí bảo hiểm đúng thời hạn theo Điều 15 Luật kinh doanh bảo hiểm để từ chối nghĩa vụ bồi thường bảo hiểm.5.   Về điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểmKhoản 2 Điều 16 Luật Kinh doanh bảo hiểm quy định về điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm là “điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm phải được quy định rõ trong hợp đồng bảo hiểm. Doanh nghiệp bảo hiểm phải giải thích rõ cho bên mua bảo hiểm khi giao kết hợp đồng”. Như vậy trường hợp bên mua bảo hiểm nhân thọ chưa đóng đủ phí bảo hiểm có được coi là trường hợp loại trừ trách nhiệm bảo hiểm hay không phải được quy định trong HĐBHNT và doanh nghiệp bảo hiểm phải giải thích rõ cho bên mua bảo hiểm khi giao kết hợp đồng. Pháp luật không nên quy định cứng nhắc nội dung “chưa đóng đủ phí bảo hiểm” là điều khoản loại trừ trách nhiệm nhiệm bảo hiểm của doanh nghiệp bảo hiểm.Thêm vào đó, việc chậm đóng phí bảo hiểm cũng có thể do lỗi “vô ý” của bên mua bảo hiểm – là trường hợp không được loại trừ trách nhiệm bảo hiểm theo khoản 3 Điều 16 Luật Kinh doanh bảo hiểm. Như vậy, giữa Điều 15 và Điều 16 có sự mâu thuẫn trong việc xác định thời điểm phát sinh trách nhiệm bảo hiểm của doanh nghiệp bảo hiểm.III.   Một số kiến nghị về thời điểm xác định trách nhiệm bảo hiểm trong HĐBHNT.Bản chất của HĐBHNT là sự thỏa thuận thuận giữa các bên. Trường hợp nếu các bên không thỏa thuận trong hợp đồng thì các quy định của pháp luật sẽ được áp dụng. Phần lớn HĐBHNT được giao kết trên cơ sở hợp đồng mẫu do doanh nghiệp bảo hiểm cung cấp. Tuy nhiên, với tính cạnh tranh trong thị trường bảo hiểm nhân thọ, khách hàng hoàn toàn có thể đề nghị đàm phán để thỏa thuận lại các nội dung của hợp đồng. Pháp luật cần tạo điều kiện và tôn trọng sự thỏa thuận giữa các bên hơn là ràng buộc các bên bằng những điều kiện bắt buộc. Với cách tiếp cận đó, tác giả kiến nghị một số nội dung sau:Thứ nhất, pháp luật cần thay thế cụm từ “trách nhiệm bảo hiểm” thành cụm từ “nghĩa vụ bồi thường bảo hiểm”. Dưới góc độ pháp lý, “trách nhiệm” là hậu quả pháp lý bất lợi mà chủ thể phải gánh chịu khi vi phạm hợp đồng. Trong HĐBHNT, nghĩa vụ thanh toán của doanh nghiệp bảo hiểm phát sinh khi có sự kiện bảo hiểm xảy ra trong thời gian HĐBHNT có hiệu lực. Như vậy, việc thanh toán của doanh nghiệp bảo hiểm là nghĩa vụ phát sinh từ hợp đồng chứ không phải là “trách nhiệm” do vi phạm hợp đồng. Vì vậy, tác giả kiến nghị bên mua bảo hiểm chỉ cần chứng minh có sự kiện bảo hiểm phát sinh theo hợp đồng thì doanh nghiệp bảo hiểm có nghĩa vụ bồi thường bảo hiểm.Thứ hai, pháp luật cần xác định rõ thời điểm giao kết hợp đồng, thời điểm có hiệu lực của hợp đồng và thời điểm phát sinh nghĩa vụ bồi thường bảo hiểm. Để xác định thời điểm giao kết HĐBHNT, cần phân biệt phương thức giao kết hợp đồng. Theo đó, nếu giao kết theo phương thức trực tiếp thì hợp đồng bảo hiểm chỉ được coi là giao kết khi doanh nghiệp bảo hiểm và bên mua bao hiểm cùng ký vào hợp đồng. Trong phương thức giao kết trực tiếp, hợp đồng bảo hiểm được coi là bằng chứng giao kết mà không cần doanh nghiệp bảo hiểm cấp chứng thư bảo hiểm. Chứng thư bảo hiểm (nếu có) phải dẫn chiếu đến nội dung hợp đồng bảo hiểm đã được giao kết. Nếu giao kết theo phương thức gián tiếp, hợp đồng bảo hiểm được coi là giao kết khi bên đề nghị (có thể là doanh nghiệp bảo hiểm hoặc bên mua bảo hiểm) nhận được trả lời chấp nhận giao kết. Các bên trong hợp đồng bảo hiểm phải chứng minh thời điểm nhận được trả lời chấp nhận giao kết toàn bộ nội dung đề nghị giao kết của bên còn lại.Nếu các bên không có thỏa thuận khác trong hợp đồng thì thời điểm có hiệu lực của hợp đồng là thời điểm giao kết hợp đồng. Khi đó, nội dung của hợp đồng có giá trị ràng buộc đối với các bên. Đồng thời, nếu các bên không có thỏa thuận khác trong hợp đồng thì thời điểm phát sinh nghĩa vụ bồi thường bảo hiểm là thời điểm có hiệu lực của HĐBHNT. Quy định như vậy buộc doanh nghiệp bảo hiểm ý thức hơn khi giao kết hợp đồng bảo hiểm và cấp chứng thư bảo hiểm cho bên mua bảo hiểm. Hạn chế trường hợp bên doanh nghiệp bảo hiểm cố tình không đôn đốc, nhắc nhở bên mua bảo hiểm đóng phí bảo hiểm nhưng sau đó vẫn truy thu toàn bộ phí bảo hiểm cho thời gian trễ hạn nộp phí. Đồng thời nếu có phát sinh sự kiện bảo hiểm trong thời gian trễ hạn đóng phí bảo hiểm thì doanh nghiệp bảo hiểm từ chối bồi thường bảo hiểm.Thứ ba, Điều 15 Luật Kinh doanh bảo hiểm cần tôn trọng sự thỏa thuận giữa các bên về thời điểm phát sinh nghĩa vụ bồi thường bảo hiểm. Do đó, không nên quy định cứng nhắc thời điểm phát sinh nghĩa vụ bồi thường bảo hiểm. Điều 15 Luật Kinh doanh bảo hiểm nên sửa đổi theo hướng xác định thời điểm phát sinh nghĩa vụ bồi thường bảo hiểm theo các điều kiện thỏa thuận trong hợp đồng. Điều 13 Luật Kinh doanh bảo hiểm của nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa quy định theo hướng trên: “sau khi hợp đồng bảo hiểm được xác lập, người yêu cầu bảo hiểm sẽ trả phí bảo hiểm theo các điều kiện và điều khoản của hợp đồng và người bảo hiểm sẽ chịu rủi ro kể từ ngày ghi trên hợp đồng bảo hiểm”[6]. Quy định như vậy yêu cầu doanh nghiệp bảo hiểm ý thức hơn trong việc xây dựng điều khoản làm phát sinh nghĩa vụ bồi thường bảo hiểm trong hợp đồng mẫu. Đây chính là điều kiện để bên mua bảo hiểm ý thức thỏa thuận điều khoản về thời điểm phát sinh nghĩa vụ bồi thường bảo hiểm. Nếu hợp đồng bảo hiểm không thỏa thuận về thời điểm phát sinh nghĩa vụ bồi thường bảo hiểm thì tính từ “ngày ghi trên hợp đồng bảo hiểm” – thời điểm hợp đồng bảo hiểm được giao kết và có hiệu lực.Thứ tư, tác giả cho rằng, quy định nghĩa vụ đóng đủ phí bảo hiểm là điều kiện làm phát sinh trách nhiệm bảo hiểm là không cần thiết. Có quan điểm cho rằng, quỹ chi trả bảo hiểm được tạo lập từ phí bảo hiểm, nếu bên mua bảo hiểm chưa đóng phí bảo hiểm thì sự đóng góp của họ vào quỹ bảo hiểm chưa có nên không có cơ sở để nhận được tiền bồi thường từ quỹ này[7]. “Giấy chứng nhận bảo hiểm hoặc hợp đồng bảo hiểm là bằng chứng chấp nhận giao kết hợp đồng mà không đồng nghĩa với việc là bằng chứng của việc cam kết bồi thường kể từ thời điểm cấp giấy chứng nhận hay giao kết hợp đồng. Nghĩa vụ bồi thường của doanh nghiệp bảo hiểm chỉ phát sinh khi bên mua bảo hiểm thực hiện nghĩa vụ đóng phí bảo hiểm”[8]. Bởi vì, khả năng bồi thường bảo hiểm của doanh nghiệp bảo hiểm không phải chỉ từ số tiền phí bảo hiểm của bên mua bảo hiểm. Hơn nữa, doanh nghiệp bảo hiểm phải xác định được khả năng bồi thường bảo hiểm và thỏa thuận trong hợp đồng bảo hiểm điều kiện phát sinh nghĩa vụ bồi thường bảo hiểm. Nếu hợp đồng bảo hiểm không thỏa thuận về điều kiện làm phát sinh nghĩa vụ bồi thường bảo hiểm thì rủi ro thuộc về doanh nghiệp bảo hiểm.Bản chất của hợp đồng là sự thỏa thuận giữa các bên. Vì vậy, chỉ loại trừ sự thỏa thuận giữa các bên khi nội dung thỏa thuận đó trái pháp luật và đạo đức xã hội. Nếu sự thỏa thuận của các bên đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của các bên rõ ràng hơn thì pháp luật phải công nhận sự thỏa thuận của các bên được ghi nhận trong hợp đồng. Bởi vì chỉ khi nào các bên trực tiếp thỏa thuận nội dung trong hợp đồng thì các bên mới ý thức được nghĩa vụ và hậu quả pháp lý do vi phạm nghĩa vụ đó. Điều này loại trừ vi phạm về nghĩa vụ đóng phí bảo hiểm đúng hạn theo quy định của pháp luật kinh doanh bảo hiểm hiện hành.CHÚ THÍCH[1]  Đoạn 2 Điều 14 Luật Kinh doanh bảo hiểm quy định “Bằng chứng giao kết hợp đồng bảo hiểm là giấy chứng nhận bảo hiểm, đơn bảo hiểm, điện báo, telex, fax và các hình thức khác do pháp luật quy định”[2] Đinh Văn Thanh – Phạm Công Lạc (chủ biên), Thuật ngữ Luật Dân sự, Trong bộ từ điển Giải thích thuật ngữ Luật học, Nxb Công an Nhân dân, H.1999.[3]  Lê Minh Hùng, Hiệu lực của hợp đồng theo quy định của pháp luật Việt Nam, Luận án tiến sỹ luật học, Đại học Luật Tp.HCM, Năm 2010, tr. 19.[4] Điều 36 Luật Kinh doanh bảo hiểm 2005.[5]  Xem thêm: Nguyển Thị Thanh Ngọc, (2006), Pháp luật về ký kết và thực hiện hợp đồng bảo hiểm nhân thọ tại Việt Nam, Luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật Tp. Hồ Chí Minh, tr. 55.[6] Theo bản dịch tại Nguyễn Thị Thủy, Pháp luật về bảo hiểm tài sản tại Việt Nam, Nxb Đại học Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh, năm 2010, tr. 155.[7] Nguyễn Thị Thủy, (2010), Pháp luật về bảo hiểm tài sản tại Việt Nam, Nxb Đại học Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh, tr. 153.[8] Nguyễn Thị Thủy, (2007), “Nghĩa vụ đóng phí bảo hiểm và vấn đề xác định thời điểm phát sinh trách nhiệm bảo hiểm của doanh nghiệp bảo hiểm”, (05), Tạp chí Khoa học pháp lý, tr. 22.Nguồn bài viết:https://tapchikhplvn.hcmulaw.edu.vn/module/xemchitietbaibao?oid=a6915263- b7b2-44d0-9ef7-9a1d60553097Theo: ThS. Trần Minh Hiệp Link tài liệu: https://docs.google.com/document/d/1WhkGiim9taSdnA_QAc0Edfdn2I9Tx1e2/edit

 1.   Quy định pháp luật về giao kết và thực hiện hợp đồng bảo hiểmVề cơ bản, khái niệm về hợp đồng bảo hiểm đã được Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 định nghĩa một cách tương đối đầy đủ. Theo quy định tại khoản 1 Điều 12 Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 thì: Hợp đồng bảo hiểm là sự thỏa thuận giữa bên mua bảo hiểm (BMBH) và DNBH, theo đó BMBH phải đóng phí bảo hiểm, DNBH phải trả tiền bảo hiểm cho người thụ hưởng hoặc bồi thường cho người được bảo hiểm khi xảy ra sự kiện bảo hiểm. Bên cạnh được quy định tại Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000, hợp đồng bảo hiểm còn được quy định ở một số văn bản quy phạm pháp luật (QPPL) khác như: Bộ luật Dân sự năm 2015, Bộ luật Hàng hải năm 2015 và các văn bản hướng dẫn thi hành. Hợp đồng bảo hiểm hàng hải được áp dụng theo quy định của Bộ luật Hàng hải năm 2015; những vấn đề liên quan đến hợp đồng bảo hiểm nhưng không được quy định trong Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 thì sẽ áp dụng theo quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015 và các quy định khác của pháp luật có liên quan. Trước đây, Bộ luật Dân sự năm 2005 đã dành ra Mục 11 Chương XVIII để quy định về hợp đồng bảo hiểm nhưng hiện tại Bộ luật Dân sự năm 2015 đã bỏ các quy định về hợp đồng bảo hiểm, tạo cơ sở cho việc áp dụng thống nhất Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 để điều chỉnh các quan hệ trong hợp đồng bảo hiểm.Bên cạnh đó, các cơ quan nhà nước có thẩm quyền luôn có sự quan tâm đến việc tận dụng tiềm năng và phát triển thị trường bảo hiểm tại Việt Nam. Mục III. 3 Nghị quyết số 11-NQ/TW ngày 03/6/2017 của Hội nghị lần thứ V Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VII đã đề ra nhiệm vụ và giải pháp: “Phát triển thị trường bảo hiểm, thị trường dịch vụ kế toán, kiểm toán, tư vấn thuế, thẩm định giá...”. Mặt khác, tại Mục II.4 Nghị quyết số 99/NQ-CP của Chính phủ ngày 03/10/2017, Chính phủ đã giao Bộ Tài chính phối hợp với các bộ, ngành có liên quan thực hiện một số nhiệm vụ liên quan đến bảo hiểm như: “Nghiên cứu, hoàn thiện cơ chế, chính sách nâng cao hiệu quả hoạt động của các thị trường: Vốn, chứng khoán, mua bán nợ, bảo hiểm, dịch vụ kế toán, kiểm toán, tư vấn thuế, thẩm định giá”; “Hoàn thiện thể chế, chính sách phát triển thị trường bảo hiểm trong nông nghiệp, xây dựng, trình Chính phủ ban hành Nghị định về bảo hiểm nông nghiệp trong quý IV năm 2017”. Để những hoạch định, chính sách trên triển khai một cách có hiệu quả thì các cơ quan lập pháp cần xây dựng những quy định phù hợp và hợp lý. Hiện nay, các quy định về hợp đồng bảo hiểm được quy định tại Chương II Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000. Những quy định cụ thể về hợp đồng bảo hiểm của Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 đã góp phần giúp cho hoạt động bảo hiểm ở nước ta có cơ sở pháp lý vững chắc để phát triển. Doanh thu phí bảo hiểm tăng bình quân 20%/năm trong giai đoạn 2011 - 2020, đạt 3,24% GDP vào năm 2019; tổng dự phòng nghiệp vụ tăng bình quân 21%/năm trong giai đoạn 2011 - 2019, đạt 285.965 tỷ đồng (năm 2019), gấp 5,1 lần so với năm 2010; tổng số tiền đầu tư trở lại nền kinh tế tăng bình quân 19%/năm trong giai đoạn 2011 - 2019, đạt 376.555 tỷ đồng (năm 2019).  Sự tăng trưởng vững chắc trên phần nào cho thấy được những tác động tích cực mà Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 đã làm được, thể hiện sự quản lý và đường lối đúng đắn của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền.2.  Một số bất cập trong quy định pháp luật về giao kết và thực hiện hợp đồng bảo hiểmMột là, quy định về xử lý hậu quả nếu một bên vi phạm trách nhiệm cung cấp thông tin.Theo khoản 1 Điều 19 Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 thì “Khi giao kết hợp đồng bảo hiểm, DNBH có trách nhiệm cung cấp đầy đủ thông tin liên quan đến hợp đồng bảo hiểm, giải thích các điều kiện, điều khoản bảo hiểm cho BMBH; BMBH có trách nhiệm cung cấp đầy đủ thông tin liên quan đến đối tượng bảo hiểm cho DNBH”. Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 đã quy định hai hậu quả khác nhau nếu một bên vi phạm nghĩa vụ trên, cụ thể: (i) Theo khoản 1 và khoản 2 Điều 19 Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000, nếu một bên cố ý cung cấp thông tin sai sự thật nhằm giao kết hợp đồng bảo hiểm thì bên còn lại có quyền đơn phương đình chỉ thực hiện hợp đồng; (ii) Theo điểm d khoản 1 Điều 22, nếu BMBH hoặc DNBH có hành vi lừa dối khi giao kết HĐBH thì HĐBH vô hiệu.Hai hành vi “có hành vi lừa dối” và “cung cấp thông tin sai sự thật” có phần tương đồng về mặt bản chất nhưng lại dẫn đến hậu quả pháp lý lại khác nhau. Nếu áp dụng Điều 19 để đình chỉ thực hiện hợp đồng, hợp đồng bảo hiểm sẽ chấm dứt kể từ thời điểm DNBH thông báo chấm dứt hợp đồng bảo hiểm và DNBH sẽ thu phí đến thời điểm đình chỉ thực hiện hợp đồng. Nếu áp dụng Điều 22 để yêu cầu tuyên vô hiệu hợp đồng bảo hiểm thì theo Điều 131 Bộ luật Dân sự năm 2015, các bên sẽ hoàn trả cho nhau những gì đã nhận, bên có lỗi phải bồi thường thiệt hại. Các quy định pháp luật vẫn chưa có sự phân biệt rạch ròi về việc lúc nào sẽ áp dụng Điều 19 và lúc nào áp dụng Điều 22 khiến cho quy định này khó áp dụng, các bên sẽ tùy ý sử dụng căn cứ pháp lý sao cho lợi ích của mình được bảo đảm nhất. DNBH sẽ áp dụng điểm a khoản 2 Điều 19 về đình chỉ thực hiện hợp đồng để giữ được số phí bảo hiểm đã đóng của BMBH còn BMBH sẽ muốn áp dụng điểm d khoản 1 Điều 22 yêu cầu Tòa án tuyên hợp đồng bảo hiểm vô hiệu để nhận lại số phí bảo hiểm đã đóng[3].Đối chiếu với quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015, theo Điều 428 Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 căn cứ để áp dụng chế tài đình chỉ thực hiện hợp đồng là hành vi vi phạm xảy ra trong quá trình các bên thực hiện hợp đồng còn căn cứ để tuyên hợp đồng vô hiệu là hành vi vi phạm xảy ra trước thời điểm các bên giao kết hợp đồng theo quy định tại Điều 127 Bộ luật Dân sự năm 2015[4]. Tuy nhiên, hành vi “cung cấp thông tin sai sự thật nhằm giao kết hợp đồng bảo hiểm” về bản chất là hành vi lừa dối khi giao kết hợp đồng, xảy ra trước thời điểm các bên giao kết hợp đồng nhưng Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 lại quy định đây là căn cứ để đình chỉ thực hiện hợp đồng. Quy định này có phần mâu thuẫn so với Bộ luật Dân sự năm 2015. Tuy nhiên, một số ý kiến khác lại cho rằng, quy định này là hợp lý, bởi lẽ, đây là một quy định đặc thù nhằm bảo đảm quyền lợi của DNBH. Thông tin được cung cấp trong hợp đồng ảnh hưởng trực tiếp đến việc DNBH đánh giá rủi ro và ký kết hợp đồng. Nếu áp dụng điểm d khoản 1 Điều 22 Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 để tuyên hợp đồng vô hiệu thì quyền lợi DNBH sẽ không được bảo đảm. Theo quan điểm của tác giả, lập luận trên là chưa thỏa đáng, DNBH hoàn toàn có thể yêu cầu BMBH bồi thường thiệt hại khi hợp đồng bị tuyên vô hiệu dựa trên quy định tại Điều 131 Bộ luật Dân sự năm 2015 “… bên có lỗi gây thiệt hại thì phải bồi thường”, quyền lợi của DNBH vẫn được bảo đảm. Do đó, tác giả cho rằng, quy định về hậu quả pháp lý đối với hành vi vi phạm nghĩa vụ cung cấp thông tin vẫn chưa rõ ràng và khó áp dụng.Mặt khác, hậu quả pháp lý khi hai chủ thể (DNBH và BMBH) vi phạm nghĩa vụ cung cấp thông tin là không tương xứng. Nếu BMBH vi phạm nghĩa vụ cung cấp thông tin thì DNBH được quyền đơn phương đình chỉ thực hiện hợp đồng và thu phí bảo hiểm đến thời điểm đình chỉ còn đối với trường hợp DNBH vi phạm thì BMBH có quyền đơn phương đình chỉ hợp đồng và DNBH bồi thường thiệt hại phát sinh do cung cấp sai thông tin. Nếu bên vi phạm là BMBH thì hậu quả pháp lý bất lợi họ phải chịu rất rõ ràng, cụ thể là khoản phí mà họ đã và sẽ phải đóng đến thời điểm đình chỉ hợp đồng mà bên DNBH không cần chứng minh thiệt hại. Thế nhưng, với trường hợp bên vi phạm là bên DNBH thì nghĩa vụ này lại khá mơ hồ, trừu tượng, nó phụ thuộc vào việc BMBH phải chứng minh được thiệt hại thực tế xảy ra[5].Hai là, quy định về việc thay đổi rủi ro được bảo hiểm.Đối với các quyền lợi có tỉ lệ rủi ro càng lớn thì BMBH thường phải chịu mức phí bảo hiểm càng cao và ngược lại. Do đó, những sự kiện xảy ra làm thay đổi mức độ rủi ro được bảo hiểm sẽ dẫn đến sự thay đổi về phí bảo hiểm. Điều 20 Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 đã nêu ra hai trường hợp: (i) Sự thay đổi những yếu tố làm cơ sở để tính phí bảo hiểm dẫn đến giảm các rủi ro được bảo hiểm và (ii) Sự thay đổi những yếu tố làm cơ sở để tính phí bảo hiểm dẫn đến tăng các rủi ro được bảo hiểm. Tuy nhiên, Điều 20 lại không có sự phân biệt rạch ròi về nguyên nhân là do khách quan hay chủ quan. Nếu tăng rủi ro do chủ quan, ví dụ như, BMBH cố ý làm cho sức khỏe của mình bị giảm sút thì DNBH có quyền tính lại phí bảo hiểm cho thời gian còn lại của hợp đồng bảo hiểm. Ngược lại, nếu tăng rủi ro là do nguyên nhân khách quan như sức khỏe BMBH giảm sút do tuổi tác đã cao thì việc DNBH tăng phí bảo hiểm cho thời gian còn lại của hợp đồng bảo hiểm là có phần chưa hợp lý. Dù quy định pháp luật hiện tại cho phép bên còn lại có quyền không chấp nhận việc tăng/giảm phí bảo hiểm nhưng việc quy định hiện tại không có sự phân định rõ giữa nguyên nhân chủ quan và nguyên nhân khách quan là thiếu hợp lý và có nhiều bất cập.Ba là, quy định về thời hiệu khởi kiện.Theo Điều 30 Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 thì “Thời hiệu khởi kiện về hợp đồng bảo hiểm là 03 năm, kể từ thời điểm phát sinh tranh chấp”. So với Bộ luật Dân sự năm 2015, quy định của Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 có độ “chênh” nhất định. Theo đó, khoản 1 Điều 154 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định “Thời hiệu khởi kiện vụ án dân sự được tính từ ngày người có quyền yêu cầu biết hoặc phải biết quyền, lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác”. Quy định của Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 không mâu thuẫn với Bộ luật Dân sự năm 2015, bởi lẽ Bộ luật Dân sự năm 2015 đã quy định ngoại lệ nếu pháp luật có quy định khác (ở đây là Điều 30 Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000) thì sẽ áp dụng theo quy định đó. Mặc dù vậy, theo quan điểm của tác giả, quy định của Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 có phần bất hợp lý hơn so với quy định tại Bộ luật Dân sự năm 2015. Không phải trong trường hợp nào người có quyền, lợi ích bị xâm phạm cũng biết được ngay rằng quyền, lợi ích của mình đang bị xâm phạm. Điều này dẫn đến hậu quả đến khi phát hiện quyền, lợi ích của mình bị xâm phạm thì thời hiệu khởi kiện của họ đã không còn và họ không thể thực hiện quyền khởi kiện để bảo vệ quyền, lợi ích của mình. Do đó, quy định tại Bộ luật Dân sự năm 2015 hợp lý hơn và cần được xem xét áp dụng với cả hợp đồng bảo hiểm.Bốn là, quy định về các trường hợp hợp đồng bảo hiểm vô hiệu.Theo điểm b khoản 1 Điều 22 Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000, thì một trong những trường hợp hợp đồng vô hiệu chính là “Tại thời điểm giao kết hợp đồng bảo hiểm, đối tượng bảo hiểm không tồn tại”. Quy định này có thể dẫn đến nhiều cách hiểu khác nhau. Nếu “đối tượng bảo hiểm không tồn tại” được hiểu là không có đối tượng bảo hiểm thì quy định hợp đồng vô hiệu là hợp lý, nhưng nếu hiểu theo hướng “đối tượng bảo hiểm không tồn tại” là đối tượng bảo hiểm không tồn tại về mặt vật lý lại là chưa phù hợp trong một số trường hợp. Những tài sản hình thành trong tương lai như nhà ở hình thành trong tương lai cũng được xem là một loại tài sản được bảo hiểm nhưng tại thời điểm giao kết hợp đồng, nhà ở chưa hề tồn tại về mặt vật lý.Năm là, quy định về trường hợp không trả tiền bảo hiểm.Điểm c khoản 1 Điều 39 Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 quy định: “Người được bảo hiểm chết do bị thi hành án tử hình”, thì DNBH không phải trả tiền bảo hiểm. Hành vi cố ý phạm tội để nhận được hình phạt là tử hình, phát sinh sự kiện bảo hiểm nhằm mang lại lợi ích cho người thụ hưởng cũng là một trong những hình thức trục lợi bảo hiểm.Quan điểm đầu tiên cho rằng, quy định này là nhằm phòng tránh hành vi trục lợi từ hành vi phạm tội để được tử hình. Nếu bắt nguồn từ nguyên nhân này thì quy định trên là khá hợp lý. Tuy nhiên, quy định hiện hành cần ấn định một khoảng thời gian hợp lý như quy định tại điểm a khoản 1 Điều 39 Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000.Quan điểm thứ hai cho rằng, quy định này là nhằm trừng phạt người được bảo hiểm do có hành vi phạm tội. Theo đó, với quy định hiện hành, người được bảo hiểm phạm tội dẫn đến bị tử hình vào bất kỳ thời điểm nào thì người thụ hưởng đều mất quyền thụ hưởng. Theo quan điểm của tác giả, dù người được bảo hiểm có phạm tội như thế nào thì quyền được nuôi dưỡng, cấp dưỡng của người thụ hưởng phải được pháp luật công nhận và bảo vệ. Như vậy, nếu quy định trên là nhằm mục đích trừng phạt thì sẽ rất thiếu hợp lý và thuyết phục.3.   Một số kiến nghị hoàn thiệnThứ nhất, hoàn thiện quy định về xử lý hậu quả nếu một bên vi phạm trách nhiệm cung cấp thông tin. Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000, cần bổ sung những quy định, tiêu chí để xác định rõ đâu là trường hợp “lừa dối khi giao kết hợp đồng”, đâu là trường hợp “cố ý cung cấp thông tin không đúng sự thật”, để từ đó có cơ sở để áp dụng hai quy định trên một cách hợp lý.Thứ hai, cần quy định theo hướng phân biệt rõ ràng giữa nguyên nhân chủ quan và nguyên nhân khách quan trong việc thay đổi mức độ rủi ro được bảo hiểm. Theo đó, nếu nguyên nhân là do chủ quan thì việc tăng/giảm phí sẽ không được chấp nhận còn nếu nguyên nhân là khách quan thì sẽ quy định như các quy định pháp luật hiện hành.Thứ ba, về quy định thời hiệu khởi kiện. Với những lý do đã phân tích ở mục 2, tác giả đề xuất cần sửa đổi quy định theo hướng thời hiệu khởi kiện về hợp đồng bảo hiểm là ba năm, kể từ ngày người có quyền yêu cầu biết hoặc phải biết quyền, lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm. Quy định như thế sẽ bảo đảm quyền lợi của các bên hơn so với quy định pháp luật hiện hành.Thứ tư, cần quy định rõ ràng hơn về trường hợp đối tượng bảo hiểm không tồn tại, điều chỉnh lại quy định này để bảo đảm tính rõ ràng và phù hợp khi xác định trường hợp hợp đồng vô hiệu. Các nhà lập pháp cần nghiên cứu quy định để những tài sản như nhà ở hình thành trong tương lai không được xem là trường hợp đối tượng bảo hiểm không tồn tại khiến cho hợp đồng vô hiệu.Thứ năm, cần quy định thêm thời hạn tính từ ngày nộp khoản phí bảo hiểm đầu tiên hoặc kể từ ngày hợp đồng bảo hiểm tiếp tục có hiệu lực đến ngày thực hiện hành vi phạm tội mà khi xét xử, tội phạm đó bị áp dụng hình phạt tử hình. Khoảng thời hạn này tương tự quy định tại điểm a khoản 1 điều 39 Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000./.[1] Cục quản lý giám sát bảo hiểm, “Hoàn thiện chính sách về kinh doanh bảo hiểm”, https://mof.gov.vn/webcenter/portal/cqlgsbh/pages_r/l/chi-tiet-tin-cuc-quan-ly- giam-sat-bao-hiem?dDocName=UCMTMP125579, truy cập ngày 30/5/2022.[2] Bộ Tài chính, “Nghiên cứu xây dựng chiến lược phát triển thị trường bảo hiểm Việt Nam đến năm 2030”, https://mof.gov.vn/webcenter/portal/vclvcstc/pages_r/l/chi-tiet- tin?dDocName=MOFUCM187176, truy cập ngày 30/5/2022.[3] Ngô Thu Trang, “Một số khó khăn, vướng mắc trong thực hiện pháp luật về hợp đồng trong lĩnh vực kinh doanh bảo hiểm”, https://stp.bacgiang.gov.vn/hien-thi-noi- dung/-/asset_publisher/wtMnvtGfRUNi/content/mot-so-kho-khan-vuong-mac-trong-thuc- hien-phap-luat-ve-hop-ong-trong-linh-vuc-kinh-doanh-bao-hi-1,        truy   cập ngày 30/05/2022.[4]     Ngô Thu Trang, “Một số khó khăn, vướng mắc trong thực hiện pháp luật về hợp đồng trong lĩnh vực kinh doanh bảo hiểm”, https://stp.bacgiang.gov.vn/hien-thi-noi- dung/-/asset_publisher/wtMnvtGfRUNi/content/mot-so-kho-khan-vuong-mac-trong-thuc- hien-phap-luat-ve-hop-ong-trong-linh-vuc-kinh-doanh-bao-hi-1,        truy   cập ngày 30/05/2022.[5] Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh, “Báo cáo Tổng thuật Hội thảo Hoàn thiện pháp luật về Hợp đồng bảo hiểm nhân thọ”, https://hcmulaw.edu.vn/vi/hoat-dong- khoa-hoc-hop-tac-quoc-te/tong-thuat-hoi-thao-hoan-thien-phap-luat-ve-hop-dong-bao- hiem-nhan-tho, truy cập ngày 30/05/2022. Nguồn bài viết: http://cdn.tapchitoaan.vn/index.php/phap-luat-ve-giao-ket-va-thuc- hien-hop-dong-bao-hiem-mTheo: ThS. TRẦN LINH HUÂN- NGUYỄN PHƯỚC THANH TRƯỜNGLink tài liệu: https://docs.google.com/document/d/1WhkGiim9taSdnA_QAc0Edfdn2I9Tx1e2/edit

 1. Về các trường hợp loại trừ trách nhiệm bảo hiểmĐể bảo đảm yêu cầu như đã đề cập ở trên, đối với pháp luật về hợp đồng kinh doanh bảo hiểm hiện hành phải xem xét một số quy định cụ thể mà trong đó cần có sự quan tâm đặc biệt đến những quy định tồn tại mang tính bản chất, thể hiện đặc thù của hoạt động thương mại đặc biệt này. Những quy định này mang tính cá biệt hoá nội dung pháp luật kinh doanh bảo hiểm so với nội dung pháp luật về các hoạt động thương mại khác. Nguyên tắc bình đẳng-tự do-tự nguyện cam kết, thoả thuận được ghi nhận tại khoản 1, khoản 2 Điều 3 của Bộ luật Dân sự 1thì nội dung của hợp đồng là hoàn toàn do các bên quyết định và phụ thuộc vào ý chí của các bên, các quy định về nội dung hợp đồng trong Bộ Luật Dân sự chỉ mang tính chất khuyến nghị các bên trong quan hệ hợp đồng thoả thuận để hạn chế được phần nào những tranh chấp, bất đồng trong quá trình thực hiện hợp đồng.Trong khi đó, nội dung của hợp đồng bảo hiểm theo quy 1 định tại Điều 13 của Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000, được sửa đổi, bổ sung năm 2010 (sau đây gọi là Luật Kinh doanh bảo hiểm) có quy định: “…Điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm…” là bắt buộc, không thể thiếu, buộc các phải ghi nhận trong hợp đồng. Xét về tính chất của kinh doanh bảo hiểm thì kinh doanh bảo hiểm bản chất là hoạt động thương mại đặc thù, có đối tượng hợp đồng cũng đặc thù, được quy định tại khoản 2 Điều 6 2Luật Kinh doanh bảo hiểm, đó là “Doanh nghiệp bảo hiểm phải bảo đảm các yêu cầu về tài chính để thực hiện các cam kết của mình đối với bên mua bảo hiểm”. Vì vậy, những nội dung của hợp đồng mà Luật Kinh doanh bảo hiểm quy định như phân tích nêu trên phải được thỏa thuận bắt buộc và phải được ghi nhận tại trong hợp đồng kinh doanh bảo hiểm. Việc ghi nhận “Điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm” trong hợp đồng sẽ giúp cho người mua bảo hiểm xác định được rõ ràng quyền và nghĩa vụ của mình khi ký hợp đồng bảo hiểm. Tuy nhiên, quy định về “Điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm” trong Luật Kinh doanh bảo hiểm hiện nay chưa hợp lý, chưa bảo đảm được nguyên tắc cân bằng quyền lợi của các chủ thể khi tham gia quan hệ kinh doanh bảo hiểm. Cụ thể, theo quy định tại Điều 16  Luật Kinh doanh bảo hiểm hiện nay thì điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm được hiểu là các trường hợp doanh nghiệp bảo hiểm không phải trả tiền hoặc không phải bồi thường khi có sự kiện bảo hiểm xảy ra. Nghĩa là, khi sự kiện bảo hiểm xảy ra thì doanh nghiệp bảo hiểm được loại trừ trách nhiệm bảo hiểm, bên mua bảo hiểm sẽ không nhận được bất kỳ khoản thanh toán nào của bên bán bảo hiểm. Quy định này nhằm hướng tới mục đích bảo đảm ghi nhận bản chất của hoạt động kinh doanh bảo hiểm là luôn dựa trên nguyên tắc lấy số đông để bù chi trả cho thiểu số. Hoạt động chi trả tiền bảo hiểm của doanh nghiệp chỉ có thể được tiến hành khi số lượng người mua bảo hiểm gấp nhiều lần số người gặp những rủi ro. Ngược lại, khi số lượng người tham gia mua bảo hiểm không đáng kể mà doanh nghiệp phải thực hiện nghĩa vụ chi trả bảo hiểm thì việc chi trả này của doanh nghiệp bảo hiểm sẽ không rơi vào trạng thái đối mặt với nguy cơ mất khả năng thanh toán khi xảy ra những sự kiện bảo hiểm như thiên tai, chiến tranh… Bởi lẽ, những sự kiện bảo hiểm này sẽ gây ra hàng loạt những thiệt hại về tính mạng, sức khoẻ, tài sản của con người trên phạm vi rộng và quy mô vô cùng lớn. Vì vậy, doanh nghiệp bảo hiểm lúc này có thể sẽ không đủ khả năng tài chính để chi trả các khoản tiền bảo hiểm và tiền bồi thường cho những tổn thất mà người mua bảo hiểm phải gánh chịu. Thậm chí xấu hơn là doanh nghiệp bảo hiểm có thể phải đối mặt với nguy cơ phá sản khi rơi vào tình trang mất khả năng thanh toán. Do đó, có thể khẳng định quy định về điều khoản “loại trừ trách nhiệm bảo hiểm” là quy định bắt buộc phải có trong hợp đồng nhưng thực tế tồn tại hạn chế, vướng mắc sau đây:Hạn chế thứ nhất, Luật Kinh doanh bảo hiểm chỉ đề cập đến khái niệm, nguyên tắc và trường hợp ngoại lệ của điều khoản “loại trừ trách nhiệm bảo hiểm” mà không quy định giới hạn của các doanh nghiệp bảo hiểm khi xác định những trường hợp được loại trừ trách nhiệm bảo hiểm của mình từ đó dẫn đến tình trạng doanh nghiệp bảo hiểm có thể sử dụng các trường hợp “loại trừ trách nhiệm bảo hiểm” như là một trong các công cụ để giải thoát khỏi nghĩa vụ chi trả khoản tiền bảo hiểm khi có sự kiện bảo hiểm xảy ra. Đặc biệt là trong bối cảnh hiện nay thì các hợp đồng kinh doanh bảo hiểm là một dạng hợp đồng theo mẫu. Khoản 1 Điều 407 của Bộ luật Dân sự năm 2005 quy định: “Hợp đồng theo mẫu là hợp đồng gồm những điều khoản do một bên đưa ra theo mẫu để bên kia trả lời trong một thời gian hợp lý; nếu bên được đề nghị trả lời chấp nhận thì coi như chấp nhận toàn bộ nội dung hợp đồng theo mẫu mà bên đề nghị đã đưa ra.” Tương tự như vậy tại Điều 405 của Bộ luật Dân sự 2015 cũng có quy định về hợp đồng theo mẫu như sau: ” Hợp đồng theo mẫu là hợp đồng gồm những điều khoản do một bên đưa ra theo mẫu để bên kia trả lời trong một thời gian hợp lý; nếu bên được đề nghị trả lời chấp nhận thì coi như chấp nhận toàn bộ nội dung hợp đồng theo mẫu mà bên đề nghị đã đưa ra.”. Tại khoản 5 Điều 3 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010 (sau đây gọi là Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng) quy định: “Hợp đồng theo mẫu là hợp đồng do tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ soạn thảo để giao dịch với người tiêu dùng“. Như vậy, loại hợp đồng với các điều khoản được xây dựng trên cơ sở ý chí của một bên mà bên còn lại của hợp đồng không có cơ hội thoả thuận, chỉ có thể thể hiện ý chí thông qua việc tham gia hoặc không tham gia hợp đồng thì khả năng kiểm soát của bên mua bảo hiểm đối với các trường hợp “loại trừ trách nhiệm” mà doanh nghiệp bảo hiểm đưa vào trong hợp đồng là không thể thực hiện được. Doanh nghiệp bảo hiểm có thể dễ dàng“lạm dụng”quy định về điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm để từ chối thực hiện nghĩa vụ bảo hiểm đối với bên mua bảo hiểm khi có rủi ro xảy ra, hệ quả là quyền và lợi ích hợp pháp của bên mua bảo hiểm sẽ không được bảo đảm chi trả trên thực tế.Hạn chế thứ hai, Luật Kinh doanh bảo hiểm không quy định về hậu quả pháp lý đối với những hợp đồng kinh doanh bảo hiểm thiếu điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm. Do Luật này không quy định hậu quả pháp lý nên gây lúng túng cho các chủ thể trong hợp đồng và gây khó khăn cho Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp khi xác định quyền và nghĩa vụ của các bên khi không thoả thuận về điều khoản loại trừ. Thực tế hiện nay tồn tại các quan điểm khác nhau về việc xác định hậu quả pháp lý khi hợp đồng kinh doanh bảo hiểm thiếu điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm:Quan điểm 1 cho rằng: các bên thỏa thuận thiếu điều khoản bắt buộc phải có trong hợp đồng thì có thể sẽ bị Tòa án tuyên hợp đồng vô hiệu nếu tranh chấp đó bị khởi kiện đến Tòa án.Quan điểm 2 cho rằng: Hợp đồng kinh doanh bảo hiểm thiếu điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm thì cần phải xác định là hợp đồng chưa hình thành vì những điều khoản bắt buộc loại trừ trách nhiệm bảo hiểm.Quan điểm 3 cho rằng: Trong trường hợp hợp đồng quy định thì áp dụng quy định của Luật Kinh doanh bảo hiểm.Hạn chế thứ ba, Luật Bảo vệ người tiêu dùng năm 2010 có điều chỉnh quyền và nghĩa vụ của người tiêu dùng; trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ đối với người tiêu dùng; trách nhiệm của tổ chức xã hội trong việc tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; giải quyết tranh chấp giữa người tiêu dùng và tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ; trách nhiệm quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại Điều 1 và quy định đối tượng áp dụng đối với người tiêu dùng; tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ; cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan đến hoạt động bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trên lãnh thổ Việt Nam tại Điều 2 của Luật này. Như vậy, quyền và nghĩa vụ của doanh nghiệp cung ứng dịch vụ bảo hiểm và bên sử dụng dịch vụ bảo hiểm đương nhiên bị Luật Bảo vệ người tiêu dùng điều chỉnh. Hơn nữa, Điều 16 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng có quy định giao dịch chung giữa các bên không có hiệu lực khi vi phạm: “…quy tắc, quy định bán hàng, cung ứng dịch vụ áp dụng đối với người tiêu dùng khi mua, sử dụng hàng hóa, dịch vụ không được thể hiện cụ thể trong hợp đồng…”. Như vậy, xét mối tương quan giữa Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và Luật Kinh doanh bảo hiểm thì thấy những quy định về loại trừ trách nhiệm bảo hiểm bắt buộc phải tồn tại trong hợp đồng kinh doanh bảo hiểm.Để tránh tình trạng quyền và lợi ích chính đáng của người tiêu dùng bị xâm phạm bởi những quy định có tính chất loại trừ trách nhiệm của chủ thể kinh doanh hàng hoá, dịch vụ được thiết kế sẵn trong hợp đồng kinh doanh bảo hiểm thì những điều khoản loại trừ này sẽ không có hiệu lực. Đồng nghĩa với quy định của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, doanh nghiệp bảo hiểm vẫn phải chịu trách nhiệm chi trả khoản tiền bảo hiểm khi sự kiện bảo hiểm xảy ra kể cả trong trường hợp thực tế doanh nghiệp bảo hiểm được loại trừ trách nhiệm bảo hiểm theo quy định của hợp đồng.Thực tiễn giải quyết tranh chấp hợp đồng bảo hiểm, một số Tòa án cho rằng có sự khác nhau giữa Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và Luật Kinh doanh bảo hiểm khi cùng quy định về những điều khoản loại trừ trách nhiệm của chủ thể kinh doanh dịch vụ. Luật Kinh doanh bảo hiểm quy định điều khoản loại trừ như là một điều kiện để xác định sự tồn tại của hợp đồng kinh doanh bảo hiểm. Còn Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng lại phủ nhận sự tồn tại của điều khoản này bằng cách không thừa nhận giá trị hiệu lực của nó mặc dù điều khoản này tồn tại trong hợp đồng kinh doanh bảo hiểm.Khi áp dụng hai quy định của luật này dẫn đến hai hậu quả pháp lý hoàn toàn trái ngược nhau và ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và nghĩa vụ của các bên trong hợp đồng bảo hiểm. Cụ thể, khi có sự kiện bảo hiểm xảy ra trong trường hợp được loại trừ trách nhiệm bảo hiểm: Nếu áp dụng quy định của Luật Kinh doanh bảo hiểm, doanh nghiệp bảo hiểm sẽ không phải thực hiện trách nhiệm bảo hiểm và bên mua bảo hiểm sẽ không nhận được tiền bảo hiểm. Còn áp dụng quy định của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng thì doanh nghiệp bảo hiểm vẫn phải thực hiện nghĩa vụ bảo hiểm và bên mua bảo hiểm sẽ nhận được toàn bộ khoản tiền bảo hiểm theo thoả thuận. Thực tế, tình trạng này sẽ dẫn đến một hệ quả là hai bên trong hợp đồng kinh doanh bảo hiểm sẽ áp dụng quy định của Luật Bảo vệ người tiêu dùng và Luật kinh doanh bảo hiểm để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho mình và thấy bên nào trong hợp đồng cũng đưa ra căn cứ hợp pháp, cần được pháp luật bảo vệ. Thông thường trong tình huống như vậy, có thể phải vận dụng nguyên tắc ưu tiên áp dụng luật chuyên ngành (mối quan hệ giữa luật chung và luật riêng) để giải quyết vấn đề. Câu hỏi đặt ra là trong mối quan hệ giữa Luật Kinh doanh bảo hiểm và Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng thì văn bản nào là văn bản có tính chất là Luật chung và văn bản nào có tính chất là luật chuyên ngành để ưu tiên áp dụng trong hoàn cảnh này. Trong mối quan hệ giữa hai văn bản pháp luật trên đây thì việc lựa chọn áp dụng văn bản quy phạm pháp luật chính xác mới bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể trong quan hệ bảo hiểm. Điều 156 Luật Ban hành các văn bản quy phạm pháp luật năm 2015 về áp dụng văn bản quy phạm pháp luật 7có quy định như sau: “2. Trong trường hợp các văn bản quy phạm pháp luật có quy định khác nhau về cùng một vấn đề thì áp dụng văn bản có hiệu lực pháp lý cao hơn. 3. Trong trường hợp các văn bản quy phạm pháp luật do cùng một cơ quan ban hành có quy định khác nhau về cùng một vấn đề thì áp dụng quy định của văn bản quy phạm pháp luật ban hành sau…”. Tuy nhiên, tại điều khoản thi hành của Luật Bảo vệ người tiêu dùng năm 2010 và Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000, được sửa đổi, bổ sung năm 2010 thì thấy cả hai Luật này đều có hiệu lực cùng một thời điểm là ngày 01 tháng 7 năm 2011. Vậy thực tiễn đặt ra của người làm công tác xét xử là phải áp dụng luật nào để giải quyết?Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng là luật có tính chất quy định chung, luật này hướng đến bảo vệ cho đối tượng là khách hàng trong quá trình thực hiện hành vi mua, sử dụng hàng hóa, dịch vụ cho mục đích tiêu dùng, sinh hoạt của cá nhân, gia đình, tổ chức với bên cung ứng dịch vụ. Còn Luật Kinh doanh bảo hiểm là luật chuyên ngành được ban hành nhằm mục đích điều chỉnh các quan hệ phát sinh trong quá trình tiến hành hoạt động kinh doanh bảo hiểm. Vì vậy, cần có những quy định mang tính đặc thù để bảo đảm thể hiện đúng bản chất của hoạt động thương mại đặc biệt này theo nguyên tắc bảo đảm quyền lợi cho cả bên bán bảo hiểm và bên mua bảo hiểm.2. Một số kiến nghịTừ thực tiễn vướng mắc nói trên, chúng tôi kiến nghị các cơ quan có thẩm quyền cần nghiên cứu sửa đổi, bổ sung các quy định có liên quan như sau:- Sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến hợp đồng bảo hiểm theo hướng hợp lý hơn như trên đã phân tích;- Sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến hợp đồng bảo hiểm về giới hạn của các trường hợp loại trừ trách nhiệm bảo cần đưa vào hợp đồng, cụ thể theo hướng như sau: “Loại trừ trách nhiệm bảo hiểm chỉ được thỏa thuận nhằm mục đích bảo đảm cho khả năng thanh toán của doanh nghiệp cung cấp bảo hiểm”.- Sửa đổi, bổ sung các quy định của Luật Kinh doanh bảo hiểm liên quan đến hậu quả pháp lý của hợp đồng bảo hiểm khi các bên trong quan hệ bảo hiểm không thỏa thuận điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm.- Sửa đổi, bổ sung các quy định về nguyên tắc xác định hiệu lực áp dụng trong Luật Kinh doanh bảo hiểm khi có xung đột, mâu thuẫn với Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và các luật khác liên quan (nếu có).Việc sửa đổi, bổ sung các quy định trên nên xem xét toàn diện với các quy định khác có liên quan theo hướng cần có Luật Kinh doanh bảo hiểm mới thay thế Luật Kinh doanh bảo hiểm hiện nay.Trên đây là một số kiến nghị nhằm khắc phục những điểm tồn tại, hạn chế trong Luật Kinh doanh bảo hiểm hiện hành về các điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm trong hợp đồng kinh doanh bảo hiểm. Kiến nghị này được dựa trên nguyên tắc tôn trọng sự thỏa thuận của các bên trong quan hệ hợp đồng nhưng đồng thời cũng phải đảm bảo sự cân bằng quyền lợi của các chủ thể tham gia cũng như nhu cầu quản lý của nhà nước đối với hoạt động thương mại đặc thù này.Nguồn bài viết: https://phapluatdansu.edu.vn/wp-content/uploads/2019/10/Tham- phan-Nguyen-Van-Tien.pdfTheo: THS. NGUYỄN VĂN TIẾNLink tài liệu: https://docs.google.com/document/d/1WhkGiim9taSdnA_QAc0Edfdn2I9Tx1e2/edit 

 1.   Khái quát về chuyển giao hợp đồng bảo hiểm và vai trò của chuyển giao hợp đồng bảo hiểmHợp đồng bảo hiểm (HĐBH), trước hết là một hợp đồng dân sự, chịu sự điều chỉnh của pháp luật dân sự. Tuy nhiên, Bộ luật Dân sự 2015, (BLDS 2015), hiện không quy định về khái niệm HĐBH như BLDS 2005 trước đây.[1] Thay vào đó, khái niệm HĐBH được quy định trong Luật Kinh doanh bảo hiểm như sau: “Hợp đồng bảo hiểm là sự thỏa thuận giữa bên mua bảo hiểm và doanh nghiệp bảo hiểm, theo đó bên mua bảo hiểm phải đóng phí bảo hiểm, doanh nghiệp bảo hiểm phải trả tiền bảo hiểm cho người thụ hưởng hoặc bồi thường cho người được bảo hiểm khi xảy ra sự kiện bảo hiểm”.[2]HĐBH được nhận diện và phân biệt với các loại hợp đồng khác ở các đặc trưng sau:Thứ nhất, chủ thể của HĐBH bao gồm DNBH và người mua bảo hiểm. Doanh nghiệp bảo hiểm (DNBH) là doanh nghiệp được thành lập, tổ chức và hoạt động theo quy định của Luật Kinh doanh bảo hiểm và các quy định khác của pháp luật có liên quan để kinh doanh bảo hiểm, tái bảo hiểm.[3] Xuất phát từ bản chất của quan hệ bảo hiểm chính là sự chuyển giao rủi ro từ chủ thể này sang chủ thể khác nên rủi ro là tiền đề, là cơ sở của kinh doanh bảo hiểm.[4] Nhưng rủi ro là những điều xảy ra trong tương lai, là cái không định lượng được ở thời điểm ký kết HĐBH. Các DNBH khi ký kết và thực hiện HĐBH chính là tiến hành huy động nguồn vốn nhàn rỗi từ công chúng dưới hình thức thu phí bảohiểm, sau đó DNBH sẽ tiến hành hoạt động đầu tư nhằm mục đích sinh lợi song song với việc đảm bảo thực hiện nghĩa vụ bồi thường cho người mua bảo hiểm khi rủi ro được bảo hiểm xảy ra trên thực tế. Theo đó, hoạt động kinh doanh bảo hiểm có nguy cơ rủi ro cao hơn so với việc kinh doanh hàng hóa, dịch vụ thông thường khác. Do vậy, Luật Kinh doanh bảo hiểm quy định DNBH phải thỏa mãn các điều kiện cụ thể về vốn pháp định, có phương án kinh doanh khả thi, có bộ máy quản trị và người điều hành doanh nghiệp có đủ năng lực và trình độ chuyên môn về bảo hiểm,[5]… Những quy định này bảo đảm cho DNBH có thể tiến hành hoạt động kinh doanh một cách thuận lợi, an toàn, hạn chế nguy cơ đổ vỡ. Bên mua bảo hiểm là tổ chức, cá nhân có đủ năng lực chủ thể để tham gia giao kết HĐBH với DNBH và có nghĩa vụ đóng phí bảo hiểm. Phí bảo hiểm là khoản tiền mà bên mua bảo hiểm phải đóng cho DNBH theo thời hạn và phương thức do các bên thỏa thuận trong HĐBH.[6] Phí bảo hiểm được xem là khoản tiền bắt buộc mà người mua bảo hiểm phải nộp, là cơ sở cho DNBH tạo lập quỹ bảo hiểm để thực hiện nghĩa vụ bồi thường hay chi trả bảo hiểm.Thứ hai, nội dung của HĐBH là những điều khoản quy định về quyền và nghĩa vụ của DNBH và các bên tham gia bảo hiểm. Thông thường, nội dung của một HĐBH bao gồm: điều khoản về thông tin của DNBH, bên mua bảo hiểm, người được bảo hiểm hoặc người thụ hưởng; điều khoản về đối tượng bảo hiểm, số tiền bảo hiểm; điều khoản về phạm vi bảo hiểm, điều kiện bảo hiểm; điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm; điều khoản về mức phí bảo hiểm, phương thức đóng phí bảo hiểm; điều khoản về thời hạn, phương thức trả tiền bảo hiểm hoặc bồi thường; các quy định về giải quyết tranh chấp phát sinh nếu có.[7]Thứ ba, HĐBH phải được lập thành văn bản.[8] Một HĐBH có thể bao gồm nhiều loại tài liệu khác nhau như: giấy/đơn yêu cầu bảo hiểm, quy tắc bảo hiểm, điều khoản bổ sung, phụ lục hợp đồng, giấy/đơn chứng nhận bảo hiểm. Do tính chất phức tạp của nghiệp vụ bảo hiểm, các HĐBH phải được lập thành văn bản để minh thị rõ ràng quyền và nghĩa vụ của các bên, là cơ sở cho việc thực hiện hợp đồng cũng như là căn cứ để giải quyết tranh chấp phát sinh giữa các bên nếu có.HĐBH được thiết lập giữa DNBH và người mua bảo hiểm là sự cụ thể hóa mong muốn từ phía người mua bảo hiểm, được DNBH chi trả, bồi thường tài chính khi rủi ro phát sinh; ngược lại, từ phía DNBH là một chủ thể kinh doanh, mục tiêu hàng đầu của DNBH là lợi nhuận thông qua hoạt động đầu tư từ nguồn vốn là phí bảo hiểm. Tuy nhiên, hoạt động kinh doanh của DNBH chịu sự tác động của rất nhiều yếu tố khác nhau như diễn biến thị trường trong và ngoài nước, tình hình tài chính, nhân sự của doanh nghiệp,… Theo đó, DNBH có thể gặp phải những khó khăn dẫn đến không thể tiếp tục thực hiện các HĐBH đã ký kết, hoặc việc tiếp tục thực hiện HĐBH đã ký kết sẽ không làm DNBH đạt được mục tiêu lợi nhuận như kỳ vọng. Lúc này, chuyển giao HĐBH là một biện pháp nhằm giúp tháo gỡ khó khăn cho DNBH. Vậy chuyển giao HĐBH là gì?Như đã trình bày ở trên, HĐBH chịu sự điều chỉnh của BLDS 2015, Luật Kinh doanh bảo hiểm và các văn bản hướng dẫn thi hành. Tuy nhiên, các văn bản luật này đều không có quy định về khái niệm chuyển giao HĐBH. Do bản chất của HĐBH là hợp đồng dân sự nên để làm rõ thế nào là chuyển giao HĐBH, chúng ta có thể xuất phát từ việc làm rõ thế nào là chuyển giao hợp đồng dân sự. Theo Điều 12:201 Bộ nguyên tắc châu Âu về hợp đồng, “chuyển giao hợp đồng là việc một bên của hợp đồng có thể thỏa thuận với bên thứ ba để bên thứ ba thay thế mình trong hợp đồng và rút khỏi hợp đồng này”. Theo Bộ nguyên tắc Unidroit về hợp đồng thương mại quốc tế năm 2004, chuyển giao hợp đồng là việc một người (“người chuyển giao hợp đồng”) chuyển giao theo thỏa thuận cho một người khác(“người thế hợp đồng”) các quyền và nghĩa vụ phát sinh từ một hợp đồng của mình với một người khác (“bên kia”)[9]. Theo từ điển Law Insider, chuyển giao HĐBH là một giao dịch theo đó DNBH chuyển giao, chuyển giao một hoặc nhiều HĐBH cùng với tất cả quỹ dự phòng nghiệp vụ và nghĩa vụ liên quan đến hợp đồng cho một DNBH nhận chuyển giao, do đó, quyền lợi của người tham gia bảo hiểm bị ảnh hưởng trực tiếp.[10] Xem xét những khái niệm này về chuyển giao hợp đồng nói chung và chuyển giao HĐBH nói riêng, có thể đưa ra một khái niệm về chuyển giao HĐBH như sau: “Chuyển giao HĐBH là việc một DNBH (bên chuyển giao) chuyển tiếp toàn bộ quyền và nghĩa vụ của mình trong HĐBH đã được ký kết với người mua bảo hiểm cho một DNBH khác (DNBH nhận chuyển giao) và rút ra khỏi HĐBH”.Một cách cụ thể hơn, chuyển giao HĐBH được nhận diện bởi hai đặc trưng: Một là, về chủ thể, chuyển giao HĐBH là sự thay đổi DNBH trong HĐBH. Thông thường, HĐBH được giao kết khi phù hợp với hoạt động kinh doanh và mục tiêu lợi nhuận của DNBH. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện HĐBH, DNBH có thể rơi vào tình huống DNBH không đáp ứng được điều kiện, phương tiện, năng lực tài chính,… để tiếp tục hoàn thành các nghĩa vụ đã giao kết với người mua bảo hiểm. Khi đó, chuyển giao HĐBH sẽ giúp DNBH rút ra khỏi HĐBH, giải phóng hoàn toàn khỏi các quyền và nghĩa vụ phát sinh từ HĐBH; một DNBH khác là doanh nghiệp nhận chuyển giao sẽ tiếp tục thực hiện các quyền và nghĩa vụ đã xác lập giữa DNBH chuyển giao và bên còn lại trong hợp đồng, tức người mua bảo hiểm. Như vậy, chuyển giao HĐBH chỉ dẫn đến hệ quả pháp lý là thay đổi DNBH- bên bán bảo hiểm trong HĐBH, còn toàn bộ nội dung của HĐBH là quyền và nghĩa vụ mà các bên đã thống nhất ban đầu vẫn phải đảm bảo được giữ nguyên. Hai là, đối tượng được chuyển giao là các quyền và nghĩa vụ của DNBH đã được các bên thỏa thuận, ghi nhận trong HĐBH, ví dụ như quyền thu phí bảo hiểm đầy đủ theo đúng thời hạn và phương thức đã thỏa thuận trong HĐBH; nghĩa vụ bồi thường cho người được bảo hiểm khi xảy ra sự kiện bảo hiểm,…Với các đặc trưng nêu trên, chuyển giao HĐBH có vai trò rất quan trọng đối với cả DNBH và người tham gia bảo hiểm. Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường ngày càng phát triển, yêu cầu cạnh tranh ngày càng gay gắt, DNBH có thể phải đối mặt với việc phải tổ chức lại hoạt động, bị thu mua hoặc thậm chí bị đào thải khỏi thị trường. Những biến động trong nội bộ của DNBH như vậy sẽ ảnh huởng rất lớn đến việc thực hiện các HĐBH mà DNBH đã ký kết. Bởi lẽ, khác với các doanh nghiệp hoạt động trong một số lĩnh vực, chu kỳ kinh doanh của DNBH mang tính chất đảo ngược, doanh thu có trước và nghĩa vụ chi trả bảo hiểm phát sinh sau. Trong nhiều trường hợp, việc tiếp tục thực hiện HĐBH chẳng những không mang lại lợi nhuận mong muốn cho DNBH, còn khiến DNBH tăng thêm những gánh nặng về tài chính. Vì vậy, nhiều DNBH mong muốn được giải phóng mình khỏi quan hệ hợp đồng thông qua hình thức đơn phương chấm dứt HĐBH hoặc chuyển giao HĐBH. Tuy nhiên, việc đơn phương chấm dứt hợp đồng dẫn tới hậu quả là bên đơn phương chấm dứt phải bồi thường thiệt hại[11], nên biện pháp này sẽ tốn kém và ít được sử dụng hơn chuyển giao hợp đồng. Khi đó, chuyển giao hợp đồng đóng vai trò một biện pháp giúp DNBH giải phóng khỏi những gánh nặng về tài chính vì được rút khỏi quan hệ hợp đồng, không phải chi trả thêm chi phí bồi thường thiệt hại và là hình thức giúp đa dạng nghiệp vụ kinh doanh của DNBH.[12] Đối với DNBH nhận chuyển giao, việc tiếp nhận các HĐBH từ DNBH chuyển giao giúp doanh nghiệp này một mặt tăng thêm khách hàng, mặt khác lại tiết kiệm được nhiều thời gian và chi phí cho việc từ tìm kiếm khách hàng đến đàm phán, soạn thảo và ký kết một HĐBH. Đồng thời, DNBH nhận chuyển giao cũng được tiếp nhận toàn bộ các quỹ và dự phòng nghiệp vụ liên quan đến toàn bộ HĐBH được chuyểngiao là nguồn vốn quan trọng giúp DNBH nhận chuyển giao thực hiện hoạt động đầu tư, gia tăng lợi nhuận. [13]Đối với người mua bảo hiểm, việc chuyển giao HĐBH là biện pháp bảo đảm quyền lợi cho họ khi DNBH rơi vào tình huống khó khăn có thể phải dừng việc thực hiện HĐBH đã ký kết. Bởi nội dung quan trọng nhất khi chuyển giao HĐBH là DNBH nhận chuyển giao phải kế thừa toàn bộ các quyền và nghĩa vụ của DNBH chuyển giao như đã thỏa thuận từ đầu với bên mua bảo hiểm khi giao kết HĐBH. Điều này đảm bảo rằng, người mua bảo hiểm vẫn đạt được mục đích của mình khi tham gia bảo hiểm là được chi trả, bồi thường khi xảy ra sự kiện bảo hiểm.Tóm lại, chuyển giao HĐBH là một phương thức hiệu quả để giải quyết vấn đề về tài chính của DNBH và là cơ chế đảm bảo việc bồi thường bảo hiểm, bảo vệ người mua bảo hiểm khi rủi ro xảy ra. Đồng thời, chuyển giao HĐBH góp phần làm giảm số lượng tranh chấp phát sinh khi chấm dứt hợp đồng, bởi lẽ “các quyền và nghĩa vụ không bị chấm dứt, mà được chuyển từ bên chuyển giao sang bên nhận chuyển giao”[14].2. Những hạn chế của luật kinh doanh bảo hiểm về chuyển giao hợp đồng bảo hiểm và một số kiến nghị2.1. Về các trường hợp chuyển giao hợp đồng bảo hiểmĐiều 74 Luật Kinh doanh bảo hiểm quy định:“1. Việc chuyển giao toàn bộ hợp đồng bảo hiểm của một hoặc một số nghiệp vụ bảo hiểm giữa các doanh nghiệp bảo hiểm được thực hiện trong những trường hợp sau đây: a) Doanh nghiệp bảo hiểm có nguy cơ mất khả năng thanh toán; b) Doanh nghiệp bảo hiểm chia, tách, hợp nhất, sáp nhập, giải thể; c) Theo thỏa thuận giữa các doanh nghiệp bảo hiểm.Trong trường hợp doanh nghiệp bảo hiểm có nguy cơ mất khả năng thanh toán, giải thể mà không thỏa thuận được việc chuyển giao hợp đồng bảo hiểm cho doanh nghiệp bảo hiểm khác thì Bộ Tài chính chỉ định doanh nghiệp bảo hiểm nhận chuyển giao”.Qua nghiên cứu thực tiễn áp dụng quy định này, tác giả nhận thấy quy định này có những hạn chế sau đây:Thứ nhất, về trường hợp DNBH chia, tách, hợp nhất, sáp nhập, giải thể phải chuyển giao HĐBH. Theo quy định của pháp luật doanh nghiệp[15], hệ quả của quá trình sáp nhập, hợp nhất DNBH là DNBH hợp nhất, DNBH nhận sáp nhập được hưởng các quyền và lợi ích hợp pháp, chịu trách nhiệm về các khoản nợ chưa thanh toán, hợp đồng lao động và nghĩa vụ tài sản khác của doanh nghiệp bị sáp nhập/bị hợp nhất, trong đó bao gồm nghĩa vụ về các “khoản nợ” tiền phí bảo hiểm mà người mua bảo hiểm đã đóng. Nghĩa là, khi DNBH tiến hành sáp nhập/hợp nhất thì đương nhiên doanh nghiệp đó phải chuyển giao cả HĐBH cho DNBH nhận sáp nhập/hợp nhất kế thừa và thực hiện. Như vậy, chuyển giao HĐBH là một hệ quả đương nhiên của quá trình sáp nhập, hợp nhất. Thêm vào đó, biện pháp chuyển giao HĐBH hướng đến việc đảm bảo khả năng chi trả bảo hiểm của DNBH khi xảy ra sự kiện bảo hiểm. Pháp luật quy định trường hợp DNBH phải chuyển giao HĐBH khi tiến hành sáp nhập/hợp nhất là nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng của khách hàng khi nội bộ của DNBH đang có sự thay đổi. Tuy nhiên, bản chất kinh tế của sáp nhập và hợp nhất DNBH là tích tụ tư bản nhằm tăng sức mạnh thị trường, tăng quy mô vốn cho DNBH. Theo đó, doanh nghiệp mới sau khi được sáp nhập, hợp nhất hoàn toàn có khả năng thực hiện cam kết chi trả cho người mua bảo hiểm mà không cần phải chuyển giao HĐBH cho DNBH khác.Từ phân tích trên, tác giả cho rằng, quy định về trường hợp DNBH phải chuyển giao HĐBH cho DNBH khác khi sáp nhập hay hợp nhất là không cần thiết. Vì vậy, tác giả kiến nghị bỏ quy định về việc phải chuyển giao HĐBH khi DNBH tiến hành hợp nhất, sáp nhập tại Khoản 1 Điều 74 Luật Kinh doanh bảo hiểm.Thứ hai, về trường hợp DNBH có nguy cơ mất khả năng thanh toán, giải thể mà không thỏa thuận được việc chuyển giao HĐBH cho DNBH khác thì Bộ Tài chính chỉ định DNBH nhận chuyển giao.Việc thay đổi DNBH trong HĐBH là một sự kiện pháp lý rất quan trọng có thể ảnh hưởng đến quyền lợi của bên mua bảo hiểm, ảnh hưởng đến việc thực hiện HĐBH, vì DNBH là chủ thể chịu trách nhiệm bồi thường cho người được bảo hiểm khi có sự kiện bảo hiểm xảy ra. Vì vậy, pháp luật bảo hiểm của các nước đều quy định việc chuyển giao HĐBH chỉ được tiến hành khi có sự chấp thuận của cơ quan quản lý về bảo hiểm. Cụ thể, pháp luật về bảo hiểm của Pháp quy định Cơ quan giám sát và giải quyết thận trọng (ACPR) là cơ quan chấp thuận việc chuyển giao HĐBH.[16] Tương tự, Thụy Sĩ quy định cơ quan giám sát tài chính (FINMA) sẽ giám sát và quyết định việc chuyển giao HĐBH của các DNBH. [17] Ở Việt Nam, Bộ Tài chính là cơ quan quản lý mọi hoạt động kinh doanh của DNBH, bao gồm hoạt động chuyển giao HĐBH.[18]Theo khoản 2 Điều 74 Luật Kinh doanh bảo hiểm, khi DNBH thuộc trường hợp có nguy cơ mất khả năng thanh toán và giải thể mà không thỏa thuận được việc chuyển giao HĐBH cho DNBH khác thì Bộ Tài chính sẽ chỉ định DNBH nhận chuyển giao. Việc chỉ định một DNBH khác nhận chuyển giao ngay khi DNBH chuyển giao không thỏa thuận được bộc lộ nhiều bất cập. Một là, về phía DNBH được Bộ Tài chính chỉ định là DNBH nhận chuyển giao, câu hỏi đặt ra là DNBH này có mong muốn tiếp nhận chuyển giao các HĐBH hay không? Nếu DNBH này không có thiện chí muốn nhận các HĐBH chuyển giao thì việc thực hiện các nghĩa vụ đối với bên mua bảo hiểm trong đó có nghĩa vụ chi trả bảo hiểm theo đúng cam kết trong HĐBH đã ký kết sẽ rất khó được đảm bảo. Hai là, trên thị trường hiện có 31 công ty bảo hiểm phi nhân thọ và 18 công ty bảo hiểm nhân thọ[19]. Do nhận chuyển giao HĐBH là một kênh gia tăng khách hàng mà tiết kiệm được nhiều thời gian và chi phí nên có thể xảy ra trường hợp nhiều DNBH cùng yêu cầu được nhận chuyển giao HĐBH. Lúc này, Bộ Tài chính sẽ căn cứ vào tiêu chí nào để chọn ra DNBH nhận chuyển giao phù hợp?Tác giả cho rằng, những bất cập trên sẽ được giải quyết nếu Bộ Tài chính cho các DNBH đấu thầu để nhận chuyển giao HĐBH, vì: i) việc lựa chọn DNBH nhận chuyển giao thông qua hình thức đấu thầu sẽ bảo đảm sự cạnh tranh lành mạnh, công bằng giữa các DNBH, đồng thời giảm thiểu sự can thiệp của Bộ Tài chính vào hoạt động của các DNBH bằng các mệnh lệnh hành chính; ii) thông qua đấu thầu, BTC sẽ chọn được DNBH phù hợp nhất, đủ năng lực tài chính để tiếp tục thực hiện các HĐBH đã được ký kết một cách rõ ràng và minh bạch nhất, từ đó củng cố niềm tin cho người mua bảo hiểm, tạo điều kiện cho thị trường bảo hiểm phát triển một cách ổn định.Xuất phát từ những phân tích nêu trên, tác giả kiến nghị quy định tại khoản 2 Điều 74 Luật Kinh doanh bảo hiểm cần phải bổ sung thêm nội dung là Bộ Tài chính sẽ tiến hành đấu thầu để chọn DNBH nhận chuyển giao HĐBH trước khi tiến hành chỉ định DNBH nhận chuyển giao. Cụ thể, khoản 2 Điều 74 Luật Kinh doanh bảo hiểm sau khi được sửa đổi sẽ có nội dung như sau: “Trong trường hợp doanh nghiệp bảo hiểm có nguy cơ mất khả năng thanh toán, giải thể mà không thỏa thuận được việc chuyển giao hợp đồng bảo hiểm cho doanh nghiệp bảo hiểm khác thì Bộ Tài chính tiến hành đấu thầu để chọn doanh nghiệpbảo hiểm nhận chuyển giao. Bộ Tài chính chỉ tiến hành chỉ định doanh nghiệp bảo hiểm nhận chuyển giao khi việc đấu thầu không thể thực hiện được.”.2.2. Về điều kiện chuyển giao hợp đồng bảo hiểmĐiều 75 Luật Kinh doanh bảo hiểm quy định: “Việc chuyển giao hợp đồng bảo hiểm được thực hiện theo các điều kiện sau đây: 1. Doanh nghiệp bảo hiểm nhận chuyển giao đang kinh doanh nghiệp vụ bảo hiểm được chuyển giao; 2. Các quyền và nghĩa vụ theo hợp đồng bảo hiểm được chuyển giao không thay đổi cho đến khi hết thời hạn hợp đồng bảo hiểm; 3. Việc chuyển giao hợp đồng bảo hiểm phải kèm theo việc chuyển giao các quỹ và dự phòng nghiệp vụ liên quan đến toàn bộ hợp đồng bảo hiểm được chuyển giao.”Như đã phân tích, việc chuyển giao HĐBH là thay đổi DNBH trong HĐBH sẽ ảnh hưởng rất lớn đến quyền lợi của bên mua bảo hiểm. Tuy nhiên, quy định tại Điều 74 Luật Kinh doanh bảo hiểm cho thấy việc chuyển giao HĐBH hoàn toàn là quyền của DNBH mà không cần có sự đồng ý của người mua bảo hiểm. Sau khi được Bộ Tài chính phê chuẩn và hoàn tất thủ tục chuyển giao HĐBH, DNBH chỉ cần thông báo cho bên mua bảo hiểm biết về việc chuyển giao này. Tác giả cho rằng quy định này là chưa hợp lý vì những lý do sau:Thứ nhất, HĐBH là một hợp đồng song vụ, bên mua bảo hiểm và DNBH là các bên có quyền lợi và nghĩa vụ tương xứng nhau trong quan hệ hợp đồng. Trong thời hạn có hiệu lực của HĐBH, mọi sự thay đổi từ phía DNBH hoặc bên mua đều phải được hai bên thỏa thuận và thống. Do vậy, nếu việc chuyển giao HĐBH, một sự kiện pháp lý quan trọng làm thay đổi bên bán trong hợp đồng, cụ thể là sự rút khỏi hợp đồng của bên chịu trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ chi trả tài chính, một trong những nghĩa vụ đặc trưng, cốt lõi của bảo hiểm mà bên mua bảo hiểm chỉ được thông báo khi đã có sự chấp thuận từ phía Bộ Tài chính là không hợp lý. Quy định này rõ ràng đã làm mất đi quyền tự do ý chí của bên mua bảo hiểm trong quá trình thực hiện HĐBH.Thứ hai, bên cạnh việc quy định về chuyển giao HĐBH, Luật Kinh doanh bảo hiểm còn quy định về trường hợp chuyển nhượng HĐBH.[20] Về bản chất, chuyển nhượng và chuyển giao HĐBH đều là việc thay đổi một bên chủ thể trong HĐBH đã ký kết. Trong đó, chuyển giao HĐBH là thay đổi DNBH, chuyển nhượng HĐBH là thay đổi bên mua bảo hiểm trong HĐBH. Tuy nhiên, Luật Kinh doanh bảo hiểm quy định rất rõ bên mua bảo hiểm chỉ được chuyển nhượng HĐBH khi đã thông báo bằng văn bản cho DNBH về việc chuyển nhượng và DNBH có văn bản chấp thuận việc chuyển nhượng đó.[21] Như vậy, việc DNBH được quyền chuyển giao HĐBH mà không cần có sự đồng ý của bên mua bảo hiểm là một quy định chưa tương xứng, chưa bảo đảm quyền lợi cho bên mua bảo hiểm.Vì vậy, tác giả cho rằng Điều 75 Luật Kinh doanh bảo hiểm cần được sửa đổi theo hướng bổ sung thêm điều kiện để chuyển giao HĐBH. Cụ thể, bổ sung điều kiện thứ tư tương ứng với khoản 4 Điều 75 như sau: “Việc chuyển giao hợp đồng bảo hiểm phải có sự đồng ý của bên mua bảo hiểm. Bên mua bảo hiểm có thể từ chối sự chuyển giao nhưng phải chứng minh được việc thay đổi doanh nghiệp bảo hiểm sẽ gây bất lợi đến việc tiếp tục thực hiện hợp đồng bảo hiểm.”3.   Kết luậnNăm 2020 đánh dấu cột mốc 20 năm Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 chính thức có hiệu lực. Trong suốt thời gian qua, Luật Kinh doanh bảo hiểm và các Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Kinh doanh bảo hiểm đã tạo được nền tảng pháp lý giúp thị trường bảo hiểm hình thành và phát triển. Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng Luật Kinh doanhbảo hiểm cho thấy nhiều quy định của Luật còn hạn chế, chưa theo kịp sự thay đổi của kinh tế-xã hội. Thông qua bài viết, tác giả đề xuất một số kiến nghị nhằm khắc phục các hạn chế của Luật Kinh doanh bảo hiểm về chuyển giao HĐBH. Những kiến nghị này sẽ góp phần hoàn thiện quy định của Luật Kinh doanh bảo hiểm về chuyển giao HĐBH, từ đó phát huy vai trò của chuyển giao HĐBH là biện pháp hiệu quả giúp các DNBH giải quyết khó khăn về tài chính, đa dạng hóa nghiệp vụ kinh doanh, đồng thời góp phần bảo vệ quyền và lợi chính đáng cho người mua bảo hiểm, giúp củng cố lòng tin của người dân về hoạt động bảo hiểm tại Việt Nam.Tài liệu trích dẫn:[1] BLDS 2015 chỉ quy định về khái niệm hợp đồng. Cụ thể, Điều 385, BLDS 2015 quy định: “Hợp đồng là sự thỏa thuận giữa các bên về việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự.”[2] Điều 12 Luật Kinh doanh bảo hiểm.[3] Khoản 5 Điều 3 Luật Kinh doanh bảo hiểm.[4]Bùi Thị Hằng Nga (2015), Pháp luật Kinh doanh bảo hiểm, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, tr.29.[5] Điều 64 Luật Kinh doanh bảo hiểm.[6] Khoản 11 Điều 3 Luật Kinh doanh bảo hiểm.[7] Điều 13 Luật Kinh doanh bảo hiểm.[8] Điều 14 Luật Kinh doanh bảo hiểm.[9] Đào Thị Thu Hiền, Nguyễn Minh Hằng, Đỗ Văn Đại (2010), Bộ nguyên tắc của UNIDROIT về hợp đồng thương mại quốc tế 2004, Nhà xuất bản Tư pháp, tr. 579.[10] A transfer of insurance contracts means a transaction in which a transferring company transfers one or more insurance contracts, together with all or substantially all of the liabilities and obligations under any such insurance contracts, to an assuming company, so that the rights of policyowners under the contracts are directly affected. Xem thêm tại https://www.lawinsider.com/dictionary/a-transfer-of-insurance-contracts, truy cập ngày 5/6/2020.[11]   Xem Điều 428 BLDS 2015.[12]   Ngô Quốc Chiến (2013), “Bộ luật Dân sự cần bổ sung quy định về chuyển giao hợp đồng”, Nghiên cứu lập pháp, Văn phòng Quốc hội, số 2-3 (234-235), tr. 69-77.[13]   Khoản 3 Điều 75 Luật Kinh doanh bảo hiểm.[14]  T.Galvao (1951), La cession du contrat, Tạp chí Pháp luật quốc tế so sánh (RIDC), số 2, trang 217.[15] Xem Điều 200 Luật Doanh nghiệp 2020 về hợp nhất doanh nghiệp, Điều 201 Luật Doanh nghiệp 2020 về sáp nhập doanh nghiệp.[16]   Tại Pháp, hoạt động giám sát ngân hàng và bảo hiểm được thực hiện bởi cơ quan giám sát và giải quyết thận trọng (l’Autorité de contrôle prudentiel et de résolution). Xem thêm tại: https://acpr.banque-france.fr/lacpr/presentation/quest-ce-que-lacpr, truy cập ngày 7/8/2020.[17]   Tại Thụy Sĩ, Cơ quan giám sát thị trường tài chính (Autorité indépendante de surveillance des marchés financiers suisses) là cơ quan giám sát độc lập các công ty bảo hiểm tại Thụy Sĩ.[18]   Xem Điều 120, Điều 121 Luật Kinh doanh bảo hiểm; Điều 1 Nghị định số 87/2017/NĐ-CP ngày 26/7/2017 về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Tài chính.[19]                                     “Website          của          các          doanh          nghiệp          Bảo hiểm”, https://www.mof.gov.vn/webcenter/portal/cqlgsbh/r/m/ngttbh6?_afrLoop=672102 03539606636#!@@?_afrLoop=67210203539606636¢erWidth=1 00%&leftWidth=0%&rightWidth=0%&showFooter=fa lse&showHeader=false&_adf.ctrl-state=163ngyn5xy_149[20] Xem Điều 26 Luật Kinh doanh bảo hiểm về chuyển nhượng HĐBH, Điều 74 Luật Kinh doanh bảo hiểm về chuyển giao HĐBH.[21]   Khoản 2 Điều 26 Luật Kinh doanh bảo hiểm.TÀI LIỆU THAM KHẢO:1.   Quốc hội (2015), Bộ Luật Dân sự 2015.2.   Quốc hội (2000), Luật Kinh doanh bảo hiểm 2000 (Luật số 24/2000/QH10).3.   Quốc hội (2010), Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Kinh doanh bảo hiểm4. Quốc hội (2019), Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Kinh doanh bảo hiểm, Luật Sở hữu trí tuệ 2019.5.   Quốc hội (2020), Luật Doanh nghiệp 2020.6. Chính phủ (2017), Nghị định số 87/2017/NĐ-CP ngày 26/7/2017 về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Tài chính.7. Ngô Quốc Chiến (2013), “Bộ luật Dân sự cần bổ sung quy định về chuyển giao hợp đồng”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, Văn phòng Quốc hội, số 2-3 (234-235).8. Đào Thị Thu Hiền, Nguyễn Minh Hằng, Đỗ Văn Đại (2010), Bộ nguyên tắc của UNIDROIT về hợp đồng thương mại quốc tế 2004, Nhà xuất bản Tư pháp.9.   Bùi Thị Hằng Nga (2015), Pháp luật Kinh doanh bảo hiểm, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh.10.    Galvao (1951), La cession du contrat, Tạp chí Pháp luật quốc tế so sánh (RIDC), số 2.Theo: ThS. Nguyễn Thị Thu HiềnLink tài liệu: https://docs.google.com/document/d/1WhkGiim9taSdnA_QAc0Edfdn2I9Tx1e2/edit

 I.   CÁC QUY ĐỊNH ĐẶC THÙ VỀ HỢP ĐỒNG BẢO HIỂM NHÂN THỌ1.   Hợp đồng bảo hiểm nhân thọ1.1. Các quy định của pháp luậtBộ luật Dân sự năm 2005 có Chương XVIII về các hợp đồng dân sự thông dụng, Mục 11 về hợp đồng bảo hiểm bao gồm 19 điều. Tuy nhiên, Bộ luật Dân sự năm 2015 đã thay thế Bộ luật Dân sự năm 2005 kể từ 01/01/2017 và không còn chương quy định riêng về hợp đồng bảo hiểm.Luật Kinh doanh Bảo hiểm có Chương 2 quy định về hợp đồng bảo hiểm, bao gồm 19 điều quy định chung (từ Điều 12 đến Điều 30) và 9 điều quy định riêng cho hợp đồng bảo hiểm con người, trong đó có bảo hiểm nhân thọ (từ Điều 31 đến Điều 39). Nghị Định 73/2016/NĐ-CP hướng dẫn thực hiện một số điều của Luật Kinh doanh Bảo hiểm.Quyết định 35/2015/QĐ-TTg ban hành danh mục bổ sung hàng hóa, dịch vụ thiết yếu phải đăng ký hợp đồng mẫu.1.2. Hợp đồng bảo hiểm - hợp đồng theo mẫuTheo quy định của Luật Kinh doanh Bảo hiểm và các văn bản hướng dẫn: Hợp đồng bảo hiểm phải được lập thành văn bản. Bằng chứng giao kết hợp đồng bảo hiểm là giấy chứng nhận bảo hiểm, đơn bảo hiểm, điện báo, telex, fax và các hình thức khác do pháp luật quy định (Điều 14 Luật Kinh doanh Bảo hiểm). Các sản phẩm bảo hiểm nhân thọ và các sản phẩm bảo hiểm tai nạn, sức khỏe phải được Bộ Tài chính phê chuẩn quy tắc điều khoản sản phẩm và biểu phí trước khi triển khai (Điều 39 Nghị định 73/2016/NĐ-CP).Một hợp đồng bảo hiểm nhân thọ có thể có các sản phẩm bảo hiểm bảo hiểm chính và các sản phẩm bảo hiểm bổ trợ tai nạn, sức khỏe đính kèm.Theo Quyết định 35/2015/QĐ-TTg, hợp đồng bảo hiểm nhân thọ cần được đăng ký mẫu với Bộ Công thương trước khi triển khai.Trên cơ sở các quy định về hợp đồng bảo hiểm và thực tiễn triển khai các sản phẩm bảo hiểm của các doanh nghiệp bảo hiểm trên thị trường, Bộ Tài chính và Bộ Công thương đã cùng nhau ký kết ban hành Quy chế số 4330/QCPH/BTC-BCT ngày 31/3/2017 về việc phối hợp giữa Bộ Tài chính và Bộ Công thương trong việc phê chuẩn sản phẩm, đăng ký hợp đồng theo mẫu, điều kiện giao dịch chung đối với bảo hiểm nhân thọ (“Quy chế 4330”). Quy chế 4330 ngoài việc ban hành quy trình phối hợp giữa hai Bộ trong việc phê chuẩn quy tắc, điều khoản sản phẩm bảo hiểm nhân thọ còn ban hành kèm theo bộ quy tắc điều khoản mẫu của sản phẩm bảo hiểm nhân thọ truyền thống để các doanh nghiệp bảo hiểm có thể sử dụng trong việc phát triển quy tắc, điều khoản sản phẩm của mình.Căn cứ vào các quy định hiện hành, một bộ hợp đồng bảo hiểm nhân thọ sẽ bao gồm:(i) Hồ sơ yêu cầu bảo hiểm;(ii) Chứng nhận bảo hiểm;(iii) Quy tắc và điều khoản sản phẩm bảo hiểm chính và (các) sản phẩm bảo hiểm bổ trợ đi kèm đã được Bộ Tài chính phê chuẩn;(iv) Các thỏa thuận khác, nếu có, được giao kết hợp lệ giữa doanh nghiệp bảo hiểm và bên mua bảo hiểm trong quá trình giao kết và thực hiện Hợp đồng bảo hiểm.1.3. Thời gian cân nhắcThời gian cân nhắc là khoảng thời gian xác định, thường là 21 ngày kể từ ngày khách hàng nhận được hợp đồng bảo hiểm có hiệu lực, mà trong thời gian đó bên mua bảo hiểm được toàn quyền đọc, kiểm tra lại bộ hợp đồng bảo hiểm, yêu cầu doanh nghiệp bảo hiểm chỉnh sửa thông tin chưa chính xác, cập nhật thêm thông tin và quyết định có tiếp tục thực hiện bảo hiểm không sau khi hợp đồng bảo hiểm đã có hiệu lực. Nếu bên mua bảo hiểm quyết định không tiếp tục thực hiện hợp đồng bảo hiểm, bên mua bảo hiểm được quyền hủy hợp đồng bảo hiểm và nhận lại khoản phí bảo hiểm đầu tiên đã đóng; doanh nghiệp bảo hiểm sẽ khấu trừ lại phần chi phí khám sức khỏe cho khách hàng khi thẩm định hồ sơ yêu cầu bảo hiểm (nếu có).Thời gian cân nhắc là một thông lệ của ngành bảo hiểm nhân thọ vì tính chất hợp đồng bảo hiểm nhân thọ là hợp đồng theo mẫu, thời gian cân nhắc giúp bên mua bảo hiểm có thời gian đọc và kiểm tra lại toàn bộ nội dung của hợp đồng bảo hiểm. Thời gian cân nhắc hiện nay cũng được ghi nhận trong quy tắc điều khoản mẫu của sản phẩm bảo hiểm nhân thọ được ban hành kèm theo Quy chế 4330.1.4. Giao kết hợp đồng bảo hiểmCác bước cơ bản của một giao dịch giao kết hợp đồng bảo hiểmTư vấn tài chính tư vấn về HDBH (nếu có) -> Bên mua bảo hiểm kê khai theo hồ sơ yêu cầu bảo hiểm và đóng phí -> Công ty bảo hiểm thẩm định hồ sơ yêu cầu bảo hiểm -> Công ty bảo hiểm chấp nhận bảo hiểm – phát hành hợp đồng bảo hiểm.2. Quyền lợi có thể được bảo hiểm giữa bên mua bảo hiểm và người được bảo hiểmĐể tham gia bảo hiểm, bên mua bảo hiểm phải có quyền lợi có thể được bảo hiểm với người được bảo hiểm. Doanh nghiệp bảo hiểm cần đánh giá việc tồn tại quyền lợi có thể được bảo hiểm giữa bên mua bảo hiểm và người được bảo hiểm để ngăn ngừa rủi ro trục lợi bảo hiểm.Theo Điều 3, điểm 9 của Luật Kinh doanh Bảo hiểm, “quyền lợi có thể được bảo hiểm là quyền sở hữu, quyền chiếm hữu, quyền sử dụng, quyền tài sản; quyền, nghĩa vụ nuôi dưỡng, cấp dưỡng đối với đối tượng được bảo hiểm.”Nói cách khác bên mua bảo hiểm sẽ có “quyền lợi có thể được bảo hiểm” đối với người được bảo hiểm nếu tử vong hay tổn thất xảy ra đối với người đó sẽ gây ra tổn thất về vật chất hay tinh thần đối với bên mua bảo hiểm. Trên cơ sở khái niệm quyền lợi có thể được bảo hiểm, Điều 31 Luật Kinh doanh Bảo hiểm xác định bên mua bảo hiểm chỉ có thể mua bảo hiểm nhân thọ, bảo hiểm tai nạn, sức khỏe cho những người sau đây:•   Bản thân bên mua bảo hiểm;•   Vợ, chồng, con, cha, mẹ của bên mua bảo hiểm;•  Anh, chị, em ruột; người có quan hệ nuôi dưỡng và cấp dưỡng;•   Người khác, nếu bên mua bảo hiểm có quyền lợi có thể được bảo hiểm.Trên thực tế, ngoài các trường hợp trên, các doanh nghiệp bảo hiểm còn xác định bên mua bảo hiểm có quyền lợi có thể được bảo hiểm với người được bảo hiểm trong một số trường hợp khác như: quan hệ lao động, quan hệ tín dụng.Một hợp đồng bảo hiểm sẽ bị vô hiệu nếu quyền lợi có thể được bảo hiểm không tồn tại tại thời điểm bên mua bảo hiểm tham gia bảo hiểm (Điều 22 của Luật Kinh doanh Bảo hiểm) hoặc bị chấm dứt nếu trong thời gian hợp đồng bảo hiểm có hiệu lực, bên mua bảo hiểm không còn quyền lợi có thể được bảo hiểm với người được bảo hiểm (Điều 23 của Luật Kinh doanh Bảo hiểm).3.   Nghĩa vụ của bên mua bảo hiểmTheo Điều 18.2 của Luật Kinh doanh Bảo hiểm, Bên mua bảo hiểm có nghĩa vụ:“a) Đóng phí bảo hiểm đầy đủ, theo thời hạn và phương thức đã thỏa thuận trong hợp đồng bảo hiểm;a) Kê khai đầy đủ, trung thực mọi chi tiết có liên quan đến hợp đồng bảo hiểm theo yêu cầu của doanh nghiệp bảo hiểm;b)  Thông báo những trường hợp có thể làm tăng rủi ro hoặc làm phát sinh thêm trách nhiệm của doanh nghiệp bảo hiểm trong quá trình thực hiện hợp đồng bảo hiểm theo yêu cầu của doanh nghiệp bảo hiểm;c) Thông báo cho doanh nghiệp bảo hiểm về việc xảy ra sự kiện bảo hiểm theo thoả thuận trong hợp đồng bảo hiểm;đ) Áp dụng các biện pháp đề phòng, hạn chế tổn thất theo quy định của Luật này và các quy định khác của pháp luật có liên quan;d)   Các nghĩa vụ khác theo quy định của pháp luật.”Trong các nghĩa vụ trên, nghĩa vụ đóng phí bảo hiểm và nghĩa vụ kê khai đầy đủ, trung thực mọi chi tiết có liên quan đến hợp đồng bảo hiểm theo yêu cầu của doanh nghiệp bảo hiểm là hai nghĩa vụ quan trọng nhất của bên mua bảo hiểm.3.1. Nghĩa vụ kê khai trung thực và việc doanh nghiệp bảo hiểm thực hiện kiểm tra y tế với người được bảo hiểm không thay thế nghĩa vụ kê khai của bên mua bảo hiểmNguyên tắc “trung thực tuyệt đối” là nguyên tắc quan trọng nhất cho việc chấp nhận rủi ro và giao kết hợp đồng bảo hiểm giữa doanh nghiệp bảo hiểm và khách hàng. Khách hàng tham gia bảo hiểm nhân thọ là hoàn toàn tự nguyện, Luật Kinh doanh bảo hiểm cấm mọi hành vi ép buộc khách hàng tham gia hay giao kết hợp đồng bảo hiểm. Khách hàng sẽ là người tự quyết định có tham gia (mua) bảo hiểm bằng việc hoàn tất hồ sơ yêu cầu bảo hiểm để nộp về công ty bảo hiểm. Công ty bảo hiểm sẽ xem xét yêu cầu tham gia bảo hiểm của khách hàng trên cơ sở các thông tin được khách hàng kê khai trong hồ sơ yêu cầu bảo hiểm để ra quyết định chấp nhận hoặc từ chối bảo hiểm. Bảo hiểm về bản chất là sự chia sẻ rủi ro giữa những người tham gia bảo hiểm thông qua công ty bảo hiểm. Doanh nghiệp bảo hiểm sẽ đưa ra quyết định đồng ý chấp nhận hoặc từ chối yêu cầu tham gia bảo hiểm của khách hàng dựa vào thông tin mà khách hàng kê khai hoặc cung cấp trong hồ sơ yêu cầu bảo hiểm. Điểm b, khoản 2 điều 18 Luật Kinh doanh Bảo hiểm quy định rất rõ ràng: “Bên mua bảo hiểm có nghĩa vụ kê khai đầy đủ, trung thực mọi chi tiết có liên quan đến hợp đồng bảo hiểm theo yêu cầu của doanh nghiệp bảo hiểm”. Điều 19 Luật Kinh doanh Bảo hiểm cũng nhấn mạnh thêm: “Bên mua bảo hiểm có trách nhiệm cung cấp đầy đủ thông tin liên quan đến đối tượng bảo hiểm cho doanh nghiệp bảo hiểm. Các bên chịu trách nhiệm về tính chính xác, trung thực của thông tin đó”.Khi quyết định tham gia hợp đồng bảo hiểm nhân thọ, bên mua bảo hiểm sẽ hoàn tất hồ sơ yêu cầu bảo hiểm bao gồm kê khai các thông tin về bên mua bảo hiểm, người được bảo hiểm, xác định số tiền bảo hiểm và loại sản phẩm bảo hiểm, khai báo đầy đủ chi tiết về tình trạng sức khỏe, tài chính của bản thân cũng như của người được bảo hiểm theo nội dung các câu hỏi trong hồ sơ yêu cầu bảo hiểm. Doanh nghiệp bảo hiểm cũng có thể yêu cầu Bên mua bảo hiểm kê khai các thông tin bổ sung trên cơ sở thông tin đã được kê khai trong Hồ sơ yêu cầu bảo hiểm. Các thông tin được kê khai bổ sung cũng được coi như thông tin kê khai trong Hồ sơ yêu cầu bảo hiểm. Bên mua bảo hiểm và người được bảo hiểm sẽ được công ty bảo hiểm yêu cầu xác nhận hoặc ký vào hồ sơ yêu cầu bảo hiểm để đảm bảo tính trung thực, đầy đủ và chính xác của thông tin được kê khai trong hồ sơ yêu cầu bảo hiểm. Doanh nghiệp bảo hiểm không có nghĩa vụ đánh giá tính chính xác hay đầy đủ các thông tin được bên mua bảo hiểm kê khai hay cung cấp trong hồ sơ yêu cầu bảo hiểm. Bên mua bảo hiểm cần kiểm tra lại thông tin đã được kê khai trong bộ hợp đồng bảo hiểm đã phát hành trong thời gian cân nhắc(như đã trình bày tại Mục 1.3 ở trên) để đảm bảo không có rủi ro hợp đồng bảo hiểm bị đơn phương chấm dứt/đơn phương đình chỉ từ phía doanh nghiệp bảo hiểm. Tuy nhiên, để đảm bảo việc quản trị rủi ro và chia sẻ rủi ro được công bằng, ngoài việc đánh giá rủi ro theo thông tin được kê khai hoặc cung cấp trong hồ sơ yêu cầu bảo hiểm, doanh nghiệp bảo hiểm có thể đánh giá theo xác suất bằng việc thực hiện kiểm tra sức khỏe đối với một tỉ lệ người được bảo hiểm nhất định. Đối với một số rủi ro lớn, ví dụ như số tiền bảo hiểm lớn hoặc các thông tin kê khai chưa đủ đánh giá rủi ro, doanh nghiệp bảo hiểm có thể thực hiện kiểm tra y tế đối với người được bảo hiểm để đánh giá mức độ rủi ro và qua đó xác định khoản phí bảo hiểm mà bên mua cần phải đóng. Việc khám sức khỏe chỉ là nghiệp vụ thẩm định của công ty bảo hiểm và được dùng để đánh giá, quyết định khả năng chấp nhận bảo hiểm chứ không thay thế thông tin mà bên mua bảo hiểm đã kê khai hay chứng minh tính trung thực của bên mua bảo hiểm khi kê khai hồ sơ yêu cầu bảo hiểm.Khi có sự kiện bảo hiểm phát sinh, doanh nghiệp bảo hiểm sẽ “giám định/ xác minh”, nếu phát hiện khách hàng kê khai không trung thực thì Công ty bảo hiểm sẽ thực hiện quyền “đình chỉ thực hiện hợp đồng bảo hiểm” và từ chối chi trả quyền lợi bảo hiểm.3.2. Đình chỉ thực hiện hợp đồng bảo hiểmĐiều 19.2 Luật kinh doanh bảo hiểm quy định: “Doanh nghiệp bảo hiểm có quyền đơn phương đình chỉ thực hiện hợp đồng bảo hiểm và thu phí bảo hiểm đến thời điểm đình chỉ thực hiện hợp đồng bảo hiểm” khi Bên mua bảo hiểm có một trong những hành vi sau đây: a) Cố ý cung cấp thông tin sai sự thật nhằm giao kết hợp đồng bảo hiểm để được trả tiền bảo hiểm hoặc được bồi thường;b) Không thực hiện các nghĩa vụ trong việc cung cấp thông tin cho doanh nghiệp bảo hiểm theo quy định tại điểm c khoản 2 Điều 18 của Luật. Tương tự, quy tắc điều khoản mẫu của hợp đồng bảo hiểm nhân thọ (Ban hành kèm theo Quy chế số 4330) cũng quy định rõ ràng về hậu quả pháp lý của việc vi phạm nghĩa vụ cung cấp thông tin của Bên mua bảo hiểm. Theo đó, doanh nghiệp bảo hiểm sẽ có quyền: “không chấp nhận bảo hiểm, doanh nghiệp không có trách nhiệm chi trả nếu xảy ra sự kiện bảo hiểm; “đơn phương đình chỉ hợp đồng này ngay sau khi phát hiện ra hành vi vi phạm của Bên mua bảo hiểm/Người được bảo hiểm”.4.   Các trường hợp loại trừ trách nhiệm bảo hiểm4.1. Điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểmĐiều khoản loại trừ (trách nhiệm bảo hiểm) là một điều khoản đặc biệt của hợp đồng bảo hiểm. Như ta đã biết, bản chất của bảo hiểm là chia sẻ rủi ro và bảo vệ bên mua bảo hiểm trước các rủi ro thuộc phạm vi bảo hiểm và không nhìn thấy trước của bên mua bảo hiểm, nên trong một số trường hợp như rủi ro chắc chắn sẽ xảy ra, hoặc sự kiện bảo hiểm xảy ra do lỗi cố ý của bên mua bảo hiểm, hoặc sự kiện bảo hiểm xảy ra mang tính hàng loạt (như do chiến tranh, bạo loạn),… thì sẽ bị loại trừ khỏi phạm vi bảo hiểm.Ví dụ: nếu người được bảo hiểm bị nhiễm virus HIV hoặc chẩn đoán bị AIDS, có nghĩa người được bảo hiểm sẽ không có cơ hội chữa khỏi và chắc chắn tử vong trong một thời gian nhất định, doanh nghiệp bảo hiểm sẽ từ chối bảo hiểm cho trường hợp người được bảo hiểm nhiễm HIV/AIDS. Tuy nhiên, khi HIV/AIDS trở thành bệnh có thể kiểm soát hoặc chữa khỏi, các doanh nghiệp bảo hiểm có thể cân nhắc bỏ điều khoản loại trừ này.Luật Kinh doanh Bảo hiểm quy định nguyên tắc áp dụng điều khoản loại trừ tại Điều16:“1. Điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm quy định trường hợp doanh nghiệpbảo hiểm không phải bồi thường hoặc không phải trả tiền bảo hiểm khi xẩy ra sự kiện bảo hiểm.2. Điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm phải được quy định rõ trong hợp đồng bảo hiểm. Doanh nghiệp bảo hiểm phải giải thích rõ cho bên mua bảo hiểm khi giao kết hợp đồng.3. Không áp dụng điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm trong các trường hợp sau đây: a) Bên mua bảo hiểm vi phạm pháp luật do vô ý;b) Bên mua bảo hiểm có lý do chính đáng trong việc chậm thông báo cho doanh nghiệp bảo hiểm về việc xảy ra sự kiện bảo hiểm.”Trên thực tế, tùy thuộc vào loại sản phẩm bảo hiểm, loại rủi ro được bảo hiểm, doanh nghiệp bảo hiểm xác định các trường hợp loại trừ bảo hiểm tương ứng và quy định cụ thể trong điều kiện, điều khoản bảo hiểm. Khi sự kiện bảo hiểm xảy ra, các bên sẽ phải căn cứ vào quy tắc điều khoản của sản phẩm bảo hiểm tương ứng với quyền lợi bảo hiểm đang được yêu cầu chi trả để xem xét áp dụng điều khoản loại trừ.4.2. Thời gian chờ / Thời gian loại trừKhái niệm “Thời gian chờ” hay “Thời gian loại trừ” không được đề cập đến trong Luật Kinh doanh Bảo hiểm, nhưng đây là khái niệm đặc thù được áp dụng đối với một số sản phẩm bảo hiểm theo đó, thời gian chờ là một khoảng thời gian được ấn định mà nếu sự kiện bảo hiểm xảy ra hoặc không xảy ra trong thời gian chờ đó, doanh nghiệp bảo hiểm sẽ từ chối chi trả quyền lợi bảo hiểm, hay nói cách khác, đây là một dạng của loại trừ bảo hiểm. Việc đưa điều khoản thời gian chờ vào hợp đồng bảo hiểm nhằm ngăn ngừa khả năng lạm dụng, trục lợi bảo hiểm và giúp doanh nghiệp bảo hiểm giữ phí bảo hiểm ở mức hợp lý.Trong thực tiễn, thời gian chờ thường được quy định trong khoảng từ 30 ngày đến 90 ngày kể từ ngày hợp đồng bảo hiểm có hiệu lực hoặc ngày khôi phục hiệu lực hợp đồng bảo hiểm.Dưới đây là một số điều khoản về thời gian chờ:- “Thời gian chờ là thời gian 90 ngày kể từ Ngày phát hành Hợp đồng hoặc Ngày khôi phục hiệu lực Hợp đồng gần nhất, tùy ngày nào xảy ra sau. Công ty sẽ không chi trả Quyền lợi Bệnh hiểm nghèo cho các sự kiện bảo hiểm xảy ra trong Thời gian chờ.”; hoặc- “DNBH sẽ không chi trả quyền lợi bảo hiểm bệnh hiểm nghèo của người được bảo hiểm nếu người được bảo hiểm có các triệu chứng liên quan đến bệnh mắc phải hoặc được chẩn đoán mắc bệnh trong thời gian 90 ngày kể từ ngày HĐBH bắt đầu có hiệu lực hoặc ngày HĐBH được khôi phục hiệu lực gần nhất”; hoặc –“DNBH sẽ không chi trả quyền lợi bảo hiểm bệnh hiểm nghèo của người được bảo hiểm nếu người được bảo hiểm tử vong trong thời gian 30 ngày kể từ ngày người được bảo hiểm lần đầu tiên được chẩn đoán mắc phải bệnh hiểm nghèo”.- “Tai nạn (trong trường hợp có quyền lợi do tai nạn): là một sự kiện hoặc một chuỗi sự kiện liên tục, khách quan, xảy ra do tác động của một lực, một vật bất ngờ từ bên ngoài, không chủ động và ngoài ý muốn lên cơ thể của Người được bảo hiểm. Sự kiện hoặc chuỗi sự kiện nêu trên phải là nguyên nhân trực tiếp, duy nhất và không liên quan đến bất kỳ nguyên nhân nào khác gây ra thương tật hoặc tử vong cho Người được bảo hiểm trong vòng … ngày (doanh nghiệp chủ động quy định phù hợp với từng sản phẩm, tối đa là 180 ngày) kể từ ngày xảy ra sự kiện hoặc chuỗi sự kiện đó.” Ví dụ minh họa: Trong hợp đồng bảo hiểm có quyền lợi bảo hiểm tử vong do tai nạn (thường sẽ cao hơn quyền lợi tử vong không do tai nạn) của doanh nghiệp bảo hiểm A có quy định thời gian chờ là: “Sự kiện hoặc chuỗi sự kiện nêu trên phải là nguyên nhân trực tiếp, duy nhất và không liên quan đến bất kỳ nguyên nhân nào khác gây ra thương tật hoặc tử vong cho Người được bảo hiểm trong vòng 90 ngày kể từ ngày xảy ra sự kiện hoặc chuỗi sự kiện đó.”Trong trường hợp này, nếu người được bảo hiểm gặp tai nạn, được đưa vào bệnh viện điều trị và không rơi vào trường hợp loại trừ bảo hiểm, việc chi trả quyền lợi bảo hiểm sẽ có 2 tình huống xảy ra:- Nếu người được bảo hiểm tử vong trong vòng 90 ngày kể từ ngày xảy ra tai nạn, doanh nghiệp bảo hiểm sẽ chi trả quyền lợi bảo hiểm tử vong do tai nạn;- Nếu người được bảo hiểm từ vong sau 90 ngày kể từ ngày xảy ra tai nạn thì doanh nghiệp bảo hiểm sẽ không chi trả quyền lợi bảo hiểm tử vong do tai nạn.4.3. Bảo hiểm tạm thờiTheo thông lệ, bên mua bảo hiểm nhân thọ sẽ được hưởng quyền lợi “bảo hiểm tạm thời” trong thời gian hợp đồng bảo hiểm chưa được phát hành. Cụ thể, sau khi bên mua bảo hiểm hoàn thành việc kê khai hồ sơ yêu cầu bảo hiểm và đóng khoản phí bảo hiểm đầu tiên, doanh nghiệp bảo hiểm sẽ cần thời gian để thẩm định và phát hành hợp đồng bảo hiểm. Trong thời gian này, người được bảo hiểm chưa được bảo hiểm theo quy tắc, điều khoản của các sản phẩm bảo hiểm mà bên mua bảo hiểm yêu cầu tham gia. Mặc dù vậy, doanh nghiệp bảo hiểm sẽ chi trả quyền lợi “bảo hiểm tạm thời” nếu người được bảo hiểm gặp rủi ro tử vong do tai nạn trong khoảng thời gian doanh nghiệp bảo hiểm tiến hành thẩm định hồ sơ yêu cầu bảo hiểm. Quyền lợi “bảo hiểm tạm thời” thường được ấn định bằng một số tiền cụ thể (ví dụ: 100 triệu hoặc 200 triệu đồng), không phụ thuộc vào số tiền bảo hiểm mà bên mua bảo hiểm yêu cầu được bảo hiểm. Quyền lợi “bảo hiểm tạm thời” sẽ chấm dứt khi hợp đồng bảo hiểm được phát hành / bị từ chối phát hành, hoặc khi bên mua bảo hiểm yêu cầu hủy bỏ hồ sơ yêu cầu bảo hiểm.II.   MỘT SỐ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP1. Giải quyết tranh chấp về bảo hiểm tại Singapore và HongKong: Cơ chế 3 cấp Cấp 1: Cơ chế giải quyết khiếu nại của khách hàng tại doanhg nghiệp bảo hiểm- Pháp luật Singapore và HongKong có những quy định tương tự về vấn đề này;- Pháp luật yêu cầu doanh nghiệp bảo hiểm phải có quy trình rõ ràng về xử lý khiếu nại của khách hàng;-   Cơ quan quản lý nhà nước giữ vai trò giám sát trong việc DNBH giải quyết khiếu nại của khách hàng, bảo đảm mọi khiếu nại được xử lý thỏa đáng. Cấp 2: Giải quyết tranh chấp thông qua một cơ quan độc lập (independent alternative dispute resolution).-   Chủ yếu là cơ chế trung gian hòa giải;- Thuộc sự quản lý trực tiếp của nhà nước;-   Nhằm bảo vệ khách hàng cá nhân không đủ khả năng tài chính để theo đuổi các vụ kiện. Ưu điểm:- Độc lập;- Là “cơ quan một cửa” bảo vệ người tiêu dùng trong nhiều lĩnh vực: ngân hàng, bảo hiểm và thị trường vốn;-   Thành viên là những người có kinh nghiệm trong ngành; - Chi phí thấp;- Cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả, thuận tiện và tiết kiệm chi phí.Cấp 3: Giải quyết tranh chấp thông qua thủ tục tố tụng tại Tòa án.2.   Tham khảo Quan điểm của Tòa trong trường hợp:-   Bên mua bảo hiểm gian lận/khai báo gian dối; và-   Bên mua bảo hiểm không khai báo thông tin trọng yếu cho doanh nghiệp bảo hiểm.2.1. Trong trường hợp Bên mua bảo hiểm có hành vi gian lận/khai báo gian dối- Nếu doanh nghiệp bảo hiểm chứng minh được bên mua bảo hiểm gian lận, doanh nghiệp có quyền kết thúc hợp đồng bảo hiểm.+ Gian lận được chứng minh khi doanh nghiệp bảo hiểm có đầy đủ bằng chứng về việc Bên mua bảo hiểm cung cấp thông tin sai là (i) có chủ ý hoặc (ii) không tin nó là thật, hoặc (iii) bất cẩn và không cần biết thông tin mình đưa là đúng hay sai.+ Trạng thái tâm lý chủ quan của bên mua bảo hiểm khi cung cấp thông tin cũng được xem xét khi nhận định họ có gian lận hay không. Trạng thái chủ quan phải được xác định bởi Tòa án căn cứ trên các chứng cứ khách quan có được.+ Trong một vụ kiện tại Tòa án Hong Kong, doanh nghiệp bảo hiểm đã không thanh toán quyền lợi tử vong và hủy hợp đồng bảo hiểm vì việc gian lận của người được bảo hiểm. Trong trường hợp này, Tòa án nhận định rằng người được bảo hiểm biết được tình trạng bệnh của ông ta nghiêm trọng hơn nhiều so với việc chỉ mắc viêm gan siêu vi B (bệnh mà ông ta đã khai báo) đó là bị xơ gan. Việc này dẫn đến vi phạm “khai báo không trung thực” do trong đơn yêu cầu bảo hiểm, ông ta cam kết “khai báo trung thực dựa trên hiểu biết và tin tưởng của tôi”. Nhưng ông ta đã không làm đúng như vậy.2.2. Trong trường hợp Bên mua bảo hiểm không khai báo thông tin trọng yếu cho doanh nghiệp bảo hiểm+ Không khai báo “Thông tin trọng yếu” được hiểu là việc bên mua bảo hiểm không khai báo những thông tin mà nếu biết được những thông tin đó doanh nghiệp bảo hiểm đã không chấp nhận bảo hiểm hoặc chấp nhận bảo hiểm với mức phí cao hơn.+ Thông thường, doanh nghiệp bảo hiểm sẽ hủy hợp đồng vì bên mua bảo hiểm không khai báo các “thông tin trọng yếu” nếu họ phát hiện trong khoảng thời gian truy xét. “Thời gian truy xét” là khoảng thời gian trong đó hiệu lực của một hợp đồng bảo hiểm có thể được xem xét lại, thông thường là từ 01 đến 02 năm.+ Đối với các hợp đồng bảo hiểm có điều khoản miễn truy xét, các yêu cầu giải quyết quyền lợi bảo hiểm sẽ không bị từ chối sau khi hợp đồng đã tồn tại được một tới hai năm, kể từ ngày bắt đầu bảo hiểm hoặc ngày khôi phục hiệu lực hợp đồng, trừ trường hợp gian lận, không thanh toán phí bảo hiểm hoặc thuộc trường hợp loại trừ.+ Thời gian truy xét và Điều khoản miễn truy xét không bắt buộc mà là thực tiễn áp dụng được các doanh nghiệp bảo hiểm chấp nhận.+ Theo thông lệ trong ngành bảo hiểm của Singapore, nếu doanh nghiệp bảo hiểm chứng minh được bên mua bảo hiểm gian lận, doanh nghiệp bảo hiểm có quyền chấm dứt hợp đồng ngay cả sau “thời gian truy xét”. Nguồn bài viết: https://phapluatdansu.edu.vn/wp-content/uploads/2020/03/PHAN- NGUYEN-DIEP-LAN.pdfTheo: Phan Nguyễn Diệp LanLink tài liệu: https://docs.google.com/document/d/1WhkGiim9taSdnA_QAc0Edfdn2I9Tx1e2/edit